…dum nos fata sinunt, oculos satiemus amore…

Propercio, II, XV

En esta elegía habla el poeta de una gran noche de amor, y aprovecha para ofrecer consejos o proclamar su total y perenne pertenencia a su amada. Defiende el amor frente a la guerra e insta a gozar de él mientras hay vida (es el tema del horaciano ‘carpe diem’ frente a la ‘pallida Mors’) (Propercio. Elegías. Edición de Francisca Moya y Antonio Ruiz de Elvira. Cátedra. Pag.294)

 me felicem! nox o mihi candida! et o tu
lectule deliciis facte beate meis!
quam multa apposita narramus verba lucerna,
quantaque sublato lumine rixa fuit!
nam modo nudatis mecum est luctata papillis,
interdum tunica duxit operta moram.
illa meos somno lapsos patefecit ocellos
ore suo et dixit ‘Sicine, lente, iaces?’
quam vario amplexu mutamus bracchia! quantum
oscula sunt labris nostra morata tuis!
non iuvat in caeco Venerem corrumpere motu:
si nescis, oculi sunt in amore duces
ipse Paris nuda fertur periisse Lacaena,
cum Menelaeo surgeret e thalamo;
nudus et Endymion Phoebi cepisse sororem
dicitur et nudae concubuisse [1] deae.
quod si pertendens animo vestita cubaris,
scissa veste meas experiere manus [2]:
quin etiam, si me ulterius provexerit ira,
ostendes matri bracchia laesa tuae.
necdum inclinatae prohibent te ludere mammae:
viderit haec, si quam iam peperisse pudet.
dum nos fata sinunt, oculos satiemus amore:
nox [3] tibi longa venit, nec reditura dies.
atque utinam haerentis sic nos vincire catena
velles, ut numquam solveret ulla dies!
exemplo iunctae tibi sint in amore columbae,
masculus et totum femina coniugium.
errat, qui finem vesani quaerit amoris:
verus amor nullum novit habere modum.
terra prius falso partu deludet arantis,
et citius nigros Sol agitabit equos,
fluminaque ad caput incipient revocare liquores,
aridus et sicco gurgite piscis erit,
quam possim nostros alio transferre calores:
huius ero vivus, mortuus huius ero.
quod mihi secum talis concedere noctes
illa velit, vitae longus et annus erit.
si dabit haec multas, fiam immortalis in illis:
nocte una quivis vel deus esse potest.
qualem si cuncti cuperent decurrere vitam
et pressi multo membra [4] iacere mero,
non ferrum crudele neque esset bellica navis,
nec nostra Actiacum verteret ossa mare,
nec totiens propriis circum oppugnata triumphis
lassa foret crinis solvere [5] Roma suos.
haec certe merito poterunt laudare minores [6]:
laeserunt nullos pocula nostra deos.
tu modo, dum lucet [7], fructum ne desere vitae!
omnia si dederis oscula, pauca dabis.
ac veluti folia arentis liquere corollas,
quae passim calathis strata natare vides,
sic nobis, qui nunc magnum spiramus amantes,
forsitan includet crastina fata dies.

[1] Concubuisse: rige dativo
[2] scissa veste meas experiere manus : (Lit : rota tu túnica, experimentarás mis manos) desgarrarán mis manos tu ropa, ya lo verás
[3] Nox longa: la muerte
[4] Membra: acusativo de relación de pressi, que va referido a cuncti : (si cuncti) pressi membra multo mero (cuperent) iacere
[5] En señal de duelo las romanas desatan sus cabellos
[6] Minores: menores, los que vendrán después, la posteridad
[7] Dum lucet: mientras hay luz, es decir, mientras hay vida

Cynthia

Propercio. Elegías 1,1

Desde la primera palabra Propercio indica cuál es el objeto de su amor: Cintia, que lo ha enamorado con la belleza de sus ojos. Los protagonistas de esta elegía son el poeta, que ofrece su amor, y Cintia, que lo rechaza. Para conseguir ser correspondido el poeta acude a la magia, y como remedio para sus penas al auxilio de los amigos y al viaje.

Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis,
contactum nullis ante cupidinibus.
tum mihi constantis deiecit [1] lumina fastus [2]
et caput impositis pressit Amor pedibus [3],
donec me docuit castas odisse [4] puellas                     5
improbus [5], et nullo vivere consilio.
et mihi, iam toto furor [6] hic non deficit anno,
cum tamen adversos cogor habere deos.
Milanion [7] nullos fugiendo, Tulle [8], labores
saevitiam durae contudit Iasidos [9].                             10
nam modo Partheniis [10] amens errabat in antris,
ibat et hirsutas ille videre feras;
ille etiam Hylaei [11] percussus vulnere [12] rami
saucius [13] Arcadiis rupibus ingemuit.
ergo velocem potuit domuisse puellam:                    15
tantum in amore fides et benefacta valent.
in me tardus Amor non ullas cogitat artes,
nec meminit notas, ut prius, ire vias.
At vos, deductae quibus est fallacia [14] lunae [15]
et labor in magicis sacra piare focis [16],                        20
en agedum dominae mentem convertite nostrae,
et facite illa meo palleat [17] ore magis!
tunc ego crediderim vobis et sidera et amnis
posse Cytaeinis [18] ducere carminibus.
Aut vos, qui sero lapsum revocatis, amici,                 25
quaerite non sani pectoris [19] auxilia.
fortiter et ferrum saevos patiemur et ignis,
sit modo libertas quae velit ira loqui.
ferte per extremas gentes et ferte per undas,
qua non ulla meum femina norit iter [20].                    30
Vos remanete, quibus facili deus annuit [21] aure,
sitis et in tuto semper amore pares [22].
In me nostra Venus noctes exercet amaras,
et nullo vacuus [23] tempore defit Amor.
hoc, moneo, vitate malum: sua quemque moretur        35
cura, neque assueto mutet amore locum.
quod si quis monitis tardas adverterit auris,
heu referet quanto verba dolore mea!

 

[1] El sujeto es Amor
[2] fastus, us, orgullo, soberbia
[3] Le oprimió la cabeza con los pies puestos encima
[4] odisse : desdeñar (a las jóvenes solteras)
[5] Improbus: malvado (se refiere a Amor)
[6] Furor, oris: delirio, locura
[7] Milanion: enamorado de la hija de Iaso, Atalanta, logró vencer su resistencia y conseguir su amor Propercio lo presenta como ejemplo de enamorado que con esfuerzo consigue su propósito.
[8] Destinatario del poema, amigo de Propercio
[9] la hija de Iaso, Atalanta
[10] Partenio, montaña de Arcadia
[11] Hileo : centauro que intentó violar a Atalanta
[12] Vulnus, eris : golpe
[13] Saucius, a, um : herido
[14] Fallacia: encantamiento, embrujo
[15] Deductae lunae : de la « luna descendida » («de hacer descender a la luna», es decir, de producir  los eclipses)
[16] in magicis sacra piare  focis :  ofrecer sacrificios en el mágico fuego
[17] La palidez como signo de amor
[18] Cytaea, se refiere a la bruja Medea, de la ciudad de Cyta (Cólquide)
[19] non sani pectoris : recoge la idea del amor como enfermedad
[20] El viaje como medio de olvido
[21] Annuo, ere, ui, utum : decir que sí, asentir
[22] Esse pares, implica un amor mutuo e igual
[23] Vacuus Amor: amor vacio (porque no es correspondido)

Amores muertos

Propercio. Elegías, I – XIX

Non ego nunc tristis uereor, mea Cynthia, Manes,
nec moror extremo debita fata rogo;
sed ne forte tuo careat mihi funus amore,
hic timor est ipsis durior exsequiis.
non adeo leuiter nostris puer haesit ocellis,                 5
ut meus oblito puluis amore uacet.
illic Phylacides iucundae coniugis heros
non potuit caecis immemor esse locis,
sed cupidus falsis attingere gaudia palmis
Thessalis antiquam uenerat umbra domum.                 10
illic quidquid ero, semper tua dicar imago:
traicit et fati litora magnus amor.
illic formosae ueniant chorus heroinae,
quas dedit Argiuis Dardana praeda uiris:
quarum nulla tua fuerit mihi, Cynthia, forma                 15
gratior et (Tellus hoc ita iusta sinat)
quamuis te longae remorentur fata senectae,
cara tamen lacrimis ossa futura meis.
quae tu uiua mea possis sentire fauilla!
tum mihi non ullo mors sit amara loco.                 20
quam uereor, ne te contempto, Cynthia, busto
abstrahat a nostro puluere iniquus Amor,
cogat et inuitam lacrimas siccare cadentis!
flectitur assiduis certa puella minis.
quare, dum licet, inter nos laetemur amantes:                 25
non satis est ullo tempore longus amor.

 

nunc, mea Cynthia, ego non uereor tristis Manes, nec moror fata debita extremo rogo (rogus,i : pira, hogera funeraria); sed ne forte funus (funus, eris : funerales) careat mihi tuo amore, hic timor est durior ipsis exsequiis. puer (Cupido) non haesit (haereo : quedar adherido clavado) adeo leuiter nostris ocellis (dim. de oculus), ut meus puluis uacet oblito amore. illic Phylacides heros caecis locis non potuit esse immemor iucundae coniugis, sed cupidus attingere gaudia falsis palmis umbra (sombra de un muerto, fantasma) Thessalis uenerat antiquam domum. illic quidquid ero, semper dicar tua imago: magnus amor traicit (traicio : atravesar, pasar al otro lado) et litora fati. illic ueniant chorus formosae heroinae, quas Dardana (dardanus, a, um : toyano) praeda (presa, botín de guerra) dedit uiris Argiuis (argiuus, a, um : griego): quarum nulla forma fuerit mihi gratior tua, Cynthia, et (Tellus iusta sinat hoc ita) quamuis fata longae senectae remorentur (remoror, tr. retener) te, tamen ossa futura cara lacrimis meis. Quae tu uiua possis sentire mea fauilla (favilla, ae : cenizas)! tum mors non sit amara mihi ullo loco. quam uereor, ne iniquus Amor abstrahat te, contempto busto (bustum, i : pira funeraria), Cynthia, a nostro puluere, et cogat (te) inuitam siccare lacrimas cadentis! certa puella flectitur assiduis minis (minae, arum : amenazas). quare, dum licet, amantes laetemur inter nos: amor non est satis longus ullo tempore.

 

Aurea aetas (III)

Propercio, Elegias III, 13

felix agrestum quondam pacata iuuentus,
diuitiae quorum messis et arbor erant!
illis munus erat decussa Cydonia ramo,
et dare puniceis plena canistra rubis,
nunc uiolas tondere manu, nunc mixta referre
lilia uirgineos lucida per calathos,
et portare suis uestitas frondibus uuas
aut uariam plumae uersicoloris auem.
his tum blanditiis furtiua per antra puellae
oscula siluicolis empta dedere uiris.
hinnulei pellis stratos operibat amantes,
altaque natiuo creuerat herba toro,
pinus et incumbens lentas circumdabat umbras;
nec fuerat nudas poena uidere deas.
corniger Arcadii uacuam pastoris in aulam
dux aries saturas ipse reduxit oues;
dique deaeque omnes, quibus est tutela per agros,
praebebant uestris uerba benigna focis:
“et leporem, quicumque uenis, uenaberis, hospes,
et si forte meo tramite quaeris auem;
et me Pana tibi comitem de rupe uocato,
siue petes calamo praemia, siue cane!”.
at nunc desertis cessant sacraria lucis:
aurum omnes uicta iam pietate colunt.
auro pulsa fides, auro uenalia iura,
aurum lex sequitur, mox sine lege pudor.

felix agrestum quondam pacata iuuentus, diuitiae quorum messis et arbor erant! illis munus erat decussa Cydonia ramo, et dare puniceis plena canistra rubis, nunc uiolas tondere manu, nunc mixta referre lilia uirgineos lucida per calathos, et portare suis uestitas frondibus uuas aut uariam plumae uersicoloris (genitivo de calidad; singular con valor de plural) auem. his tum blanditiis (abla. pl.: complemento agente del part. perf. empta) furtiua per antra puellae oscula siluicolis empta dedere (dederunt) uiris. hinnulei pellis stratos operibat amantes, altaque natiuo creuerat herba toro, pinus et incumbens lentas circumdabat umbras; nec fuerat nudas poena uidere deas. corniger Arcadii uacuam pastoris (el pastor de Arcadia es el dios Pan) in aulam dux aries (el carnero es guía del rebaño) saturas ipse reduxit oues; dique deaeque omnes, quibus est tutela per agros, praebebant uestris uerba benigna focis: “et leporem, quicumque uenis, uenaberis, hospes, et si forte meo tramite quaeris auem; et me Pana tibi comitem de rupe uocato (imperativo futuro), siue petes calamo praemia, siue cane!”. at nunc desertis cessant sacraria lucis: aurum omnes uicta iam pietate colunt. auro pulsa fides, auro uenalia iura, aurum lex sequitur, mox sine lege pudor.

¡Feliz la otrora tranquila juventud de campesinos cuyas riquezas eran árbol y mies! Para ellos eran un regalo los membrillos sacudidos de la rama, y ofrecer canastillos repletos de bermejas moras, ya cortar violetas con la mano, ya recoger entremezclados lirios brillantes en los cestillos de mimbre de las jóvenes y llevar racimos de uva adornados con sus propias hojas, o un pájaro matizado de plumaje multicolor. Entonces las jóvenes dieron en secretas cavernas a los varones que habitaban los bosques besos comprados con estas ternuras. La piel de un cervatillo cubría enteramente a los amantes y la hierba crecía alta en el lecho natural y el pino, inclinándose, les colocaba en derredor quietas sombras. Y no era castigo el ver desnudas a las diosas; el cornígero carnero condujo él mismo de vuelta al vacío redil del pastor de Arcadia a las ahítas ovejas. Los dioses y diosas todos, quienes tienen la tutela de los campos, ofrecían a vuestros hogares benévolas palabras: “Huésped, quienquiera que vengas, cazarás una liebre y un ave, si por casualidad buscas en mis atajos; y llámame desde una roca a mí, Pan, como compañero ya sea que busques tus presas con la caña, ya sea con el perro”. Pero ahora los santuarios se abandonan, desertados los bosques sagrados: vencida la piedad, ya todos rinden culto al oro; la fidelidad ha sido expulsada por el oro, los juramentos, venales a causa del oro, la ley busca el oro; pronto, sin ley, el pudor.