Pericula Vrbis

Los peligros de la ciudad (mille pericula saeuae urbis) no afectan por igual a pobres y ricos. Veamos lo que sucede en caso de incendio:

uiuendum est illic, ubi nulla incendia, nulli
nocte metus. iam poscit aquam, iam friuola [1] transfert
Vcalegon [2], tabulata [3] tibi iam tertia fumant:
tu nescis; nam si gradibus trepidatur ab imis,                     200
ultimus ardebit quem tegula sola tuetur
a pluuia, molles ubi reddunt oua columbae.
lectus erat Cordo Procula minor, urceoli [4] sex
ornamentum abaci [5], nec non et paruulus infra
cantharus et recubans sub eodem marmore Chiron [6],  205
iamque uetus Graecos seruabat cista libellos
et diuina opici rodebant carmina mures [7].
nil habuit Cordus, quis enim negat? et tamen illud
perdidit infelix totum nihil. ultimus autem
aerumnae cumulus, quod nudum et frusta rogantem   210
nemo cibo, nemo hospitio tectoque iuuabit.
si magna Asturici [8] cecidit domus, horrida mater,
pullati [9] proceres, differt uadimonia [10] praetor.
tum gemimus casus urbis, tunc odimus ignem.
ardet adhuc, et iam accurrit qui marmora donet,             215
conferat inpensas [11]; hic nuda et candida signa [12],
hic aliquid praeclarum Euphranoris et Polycliti,
haec Asianorum uetera ornamenta deorum,
hic libros dabit et forulos [13] mediamque Mineruam,
hic modium [14] argenti. meliora ac plura reponit                                220
Persicus orborum lautissimus et merito iam
suspectus tamquam ipse suas incenderit aedes.

Juvenal, Satira III, 197, 222

[1] Friuola, orum : mobiliario modesto
[2] Vcalegon es el vecino del pobre Cordo. Recibe el nombre de un vecino de Eneas (“iam proximus ardet Vcalegon” Eneida, II, 311)
[3] Tabulatum, i: piso o suelo de tablas
[4] Urceolus, i : jarra
[5] Abacus, i : armario, aparador
[6] El centauto Quirón
[7] Dos “líneas aureas”: verbo en posición central rodeado por dos adjetivos y dos sustantivos concertados
[8] Nombre del antiguo propietario de la casa que ahora pertenece a Persico
[9] Pullatus, i, um : vestido de luto
[10] Vadimonium, i : citación para comparecer ante el juez
[11] Impensa, ae (inpensa, ae) : utensilios, material
[12] Signum, i : estatua
[13] Foruli, orum: estanterías
[14] Modius, i : modio (medida de capacidad)

Prudentia

Juvenal, Sátira X, 346 -366 

Lo mejor es no pedirles nada a los dioses, que saben muy bien lo que a los hombres les conviene. Pero de pedirles algo,  el consejo del satírico es rogarles “una mente sana en un cuerpo sano”, un espíritu libre del miedo a la muerte y de las pasiones humanas, la “apátheia” del sabio estoico, algo que el hombre mismo puede procurarse practicando la virtud y despreciando como Demócrito los caprichos de la Fortuna. (Juvenal, Sátiras, edición bilingüe de Rosario Cortés Tovar, Cátedra. Pag. 443)

nil ergo optabunt homines? si consilium uis,
permittes ipsis expendere [1] numinibus quid
conueniat nobis rebusque sit utile nostris;
nam pro iucundis aptissima quaeque dabunt di.
carior est illis homo quam sibi. nos animorum
inpulsu et caeca magnaque cupidine ducti
coniugium petimus partumque uxoris, at illis
notum qui pueri qualisque futura sit uxor.
ut tamen et poscas aliquid uoueasque sacellis [2]
exta [3] et candiduli [4] diuina tomacula [5] porci,
orandum est ut sit mens sana in corpore sano [6].
fortem posce animum mortis terrore carentem,
qui spatium uitae extremum inter munera ponat
naturae, qui ferre queat quoscumque labores,
nesciat irasci, cupiat nihil et potiores
Herculis [7] aerumnas [8] credat saeuosque labores
et uenere et cenis et pluma Sardanapalli [9].
monstro quod ipse tibi possis dare; semita certe
tranquillae per uirtutem patet unica uitae.
nullum numen habes, si sit prudentia [10]: nos te,
nos facimus, Fortuna, deam caeloque locamus.

 

[1] Expendo, ere, di, sum : apreciar, juzgar
[2] Sacellum ,i (dim. de sacrum): pequeño santuario
[3] exta, orum : vísceras
[4] Candidulus, a, um (dim. de candidus)
[5] Tomaculum, i (= tomacina, ae) : salchicha
[6] Mens sana in corpore sano : una de las máximas latinas más celebres, situada aquí en su contexto original
[7] Hércules es un modelo para los estoicos por su capacidad de sufrimiento
[8] Aerumna, ae : dolor, desgracia
[9] En contraposición a Hércules, el rey asirio Sardanápalo es modelo de molicie y sensualidad
[10] Prudentia, ae (etimológicamente de pro-videntia) : sabiduría

Paupertas et luxuria

Juvenal, Sátira VI, (286- 313)

La pobreza y el duro trabajo doméstico mantenían firme la castidad de las mujeres latinas, mientras sus maridos defendían la ciudad de la amenaza de Aníbal. Pero después, el ocio traído por la larga paz y el lujo importado a Roma de las provincias del Este han quebrado la moral tradicional. Las mujeres borrachas no se controlan y se entregan a vergonzosas orgías. En estas condiciones muestran su irreverencia  hacia la religión tradicional. (Juvenal, Sátiras, edición bilingüe de Rosario Cortés Tovar, Cátedra)

unde haec monstra tamen uel quo de fonte requiris?
praestabat [1] castas humilis fortuna Latinas
quondam, nec uitiis contingi parua sinebant
tecta labor somnique breues et uellere [2] Tusco [3]
uexatae duraeque manus ac proximus urbi
Hannibal et stantes Collina turre mariti.
nunc patimur longae pacis mala, saeuior armis
luxuria incubuit uictumque ulciscitur orbem.
nullum crimen abest facinusque libidinis ex quo
paupertas [4] Romana perit. hinc fluxit ad istos
et Sybaris colles, hinc et Rhodos et Miletos
atque coronatum et petulans madidumque Tarentum.
prima peregrinos obscena pecunia mores
intulit, et turpi fregerunt [5] saecula luxu
diuitiae molles. quid enim uenus ebria curat?
inguinis et capitis quae sint discrimina nescit
grandia quae mediis iam noctibus ostrea mordet,
cum perfusa mero spumant unguenta Falerno,
cum bibitur concha [6], cum iam uertigine [7] tectum
ambulat et geminis exsurgit mensa lucernis.
i nunc et dubita qua sorbeat aera sanna [8]
Maura, Pudicitiae [9] ueterem cum praeterit aram,
Tullia quid dicat, notae collactea [10] Maurae.
noctibus hic ponunt lecticas, micturiunt [11] hic
effigiemque deae longis siphonibus [12] implent
inque uices [13] equitan t[14] ac Luna teste mouentur,
inde domos abeunt: tu calcas [15] luce reuersa
coniugis urinam magnos uisurus amicos.

 

[1] Praesto,as, are, stiti, statum: Tr. asegurar,  garantizar (con adj. atributivo) . praestabat castas Latinas : aseguraba la castidad de las latinas
[2] Vellus, eris: lana
[3] Tuscus, a, um : etrusco
[4] Paupertas: escasez de medios, frugalidad
[5] Frango, is, ere, fregi, fractum: romper
[6] Concha: vaso grande en forma de concha
[7] Vertigo, inis: movimiento de rotación, giro, vuelta
[8] Sanna, ae: mueca burlona
[9] Pudicitia: diosa del pudor
[10] Collactea, ae : hermana de leche
[11] Micturio, is, ire : tener ganas de orinar
[12] Sipho, onis: sifón, bomba de incendios
[13] In vices: alternativamente
[14] Equito, as, are, aui, atum : cabalgar (sentido obsceno)
[15] Calco, as, are, aui, atum : pisar

La vejez

Juvenal, Satira X, 188-209

‘Da spatium uitae, multos da, Iuppiter, annos ’.
hoc recto uoltu[1], solum hoc, et pallidus optas.
sed quam continuis et quantis longa senectus
plena malis! deformem et taetrum ante omnia uultum[2]
dissimilemque sui, deformem pro cute pellem [3]
pendentisque genas et talis aspice rugas
quales, umbriferos ubi pandit Thabraca[4] saltus,
in uetula scalpit[5] iam mater simia bucca.
plurima sunt iuuenum discrimina[6], pulchrior ille
hoc atque ille alio, multum hic robustior illo.
una senum facies: cum uoce trementia membra
et iam leue[7] caput madidique[8] infantia nasi;
frangendus misero gingiua panis inermi[9].
usque adeo grauis uxori natisque sibique,
ut captatori[10] moueat fastidia Cosso.
non eadem uini atque cibi torpente palato
gaudia ; nam coitus iam longa obliuio, uel si
coneris, iacet exiguus cum ramice[11] neruus[12]
et, quamuis tota palpetur nocte, iacebit.
anne aliquid sperare potest haec inguinis aegri
canities? quid quod merito[13] suspecta libido est
quae uenerem adfectat sine uiribus?

 

[1] Recto uultu: aperte, non clam; hoc enim orare non pudet
[2] Vultum, pellem, genas, rugas… dependen de aspice
[3] Pro cute pellem: loco tenerae cutis, jam pellem senio rugosam et asperam
[4] Tábraca está en la costa de Numidia, en el norte de Africa. Herodoto nos da testimonio de los bosques y monos de la zona.
[5] Scalpo , is, ere, scalpsi, scalptum : rascar
[6] Plurima sunt juuenum discrimina: uaria et multiplex est in juuenibus species et formae gloria: at senum una et communis est ómnium deformitas
[7] Leue (de lēvis, e) : liso, sin pelo. Leue caput: calvo
[8] Madidus, a, um : húmedo, mojado
[9] Inermi: carenti dentibus quae sunt hominis arma
[10] Captator, oris: cazador de testamentos
[11] Ramex, icis: hernia
[12] Neruus, i : (aquí, miembro viri)
[13] Merito: con razón, merecidamente