Ebrietas

Horacio, Epistolas, 1, 5, 16-20

quid non ebrietas dissignat ? operta recludit,
spes iubet esse ratas, ad proelia trudit inertem,
sollicitis* animis onus eximit, addocet artes.
fecundi calices quem non fecere disertum?
Contracta** quem non in paupertate solutum?

* sollicitus, a, um: lleno de ansiedad, inquieto, preocupado…
** contracta paupertate : estrecha pobreza, que vive precariamente

La inmortalidad del poeta: Horacio

Horacio, Odas, III, 30

Exegi monumentum aere perennius
regalique situ [1] pyramidum [2] altius,
quod non imber edax [3], non aquilo [4] impotens [5]
possit diruere aut innumerabilis
annorum series et fuga temporum [6].
non omnis moriar multaque pars mei
vitabit Libitinam [7]: usque [8] ego postera [9]
crescam laude recens [10], dum Capitolium
scandet cum tacita virgine pontifex [11].
dicar, qua violens obstrepit Aufidus [12]
et qua pauper aquae Daunus [13] agrestium
regnavit [14] populorum, ex humili potens
princeps Aeolium carmen [15] ad Italos
deduxisse modos. sume superbiam [16]
quaesitam meritis et mihi Delphica [17]
lauro cinge volens, Melpomene [18], comam.

 

Horacio comienza su oda con una breve afirmación en oración independiente, exegi monumentum, que se expande, pues de monumentum dependen dos adjetivos comparativos, perennius y altius y sus respectivos términos de comparación; sigue una oración de relativo con un sujeto cuádruple (imber edax, Aquilo impotens, annorum series y fuga temporum). Tras esta oración independiente, siguen otras tres oraciones independientes en futuro, dos de las cuales tienen el verbo en voz pasiva: moriar (deponente), crescam y dicar; la de moriar está coordinada a la de uitabit, la de crescam lleva una subordinada temporal, dum … scandet, y la de dicar lleva dependiendo de ella una oración de infinitivo, deduxisse, y dos circunstanciales en anáfora , qua … obstrepit y qua … regnauit. Por último, dos imperativos, sume y cinge, introducen el apóstrofe final a Melpómene.

 

[1] Situs: designa el estado de degradación o de decrepitud de un monumento muy antiguo
[2] Pyramis, idis
[3] Imber edax: lluvia voraz
[4] Aquilo, onis: viento del norte, particularmente violento
[5] Impotens: (≠impotente) desenfrenado, immoderado
[6] Fuga temporum: el paso rápido, la fugacidad del tiempo
[7] Libitina: diosa de los funerales; (poét.) la muerte
[8] Usque: (adv.) sin interrupción
[9] Postera = posterorum (posteri, orum: los descendientes)
[10] Recens: construir en atributo
[11] Son los dos personajes principales de la religión romana: el gran pontífice (pontifex maximus) y la gran vestal (virgo maxima). La frase significa : mientras que haya culto en el Capitolio, mientras exista Roma, es decir, simpre
[12] Aufidus: pequeño torrente de Apulia
[13] Daunus: antiguo rey de Apulia
[14] Regnavit: con genitivo como en griego
[15] Æolium carmen: la poesía lírica eolia de Alceo y de Safo
[16] Superbia: noble orgullo
[17] Delphica : de Delfos, es decir, de Apolo, protector de los poetas
[18] En la mitología griega, Melpómene (en griego Μελπομένη «La melodiosa») es una de las dos musas del teatro. Inicialmente era la musa del canto, de la armonía musical, pero pasó a ser la musa de la tragedia como es actualmente reconocida.

 

Domesticus otior

Horacio, Satiras, 1, 6, 110-131

Hoc ego commodius quam tu, praeclare senator,                         110
milibus atque aliis vivo. Quacumque libido est,
incedo solus, percontor[1] quanti[2] holus[3] ac far[4],
fallacem circum vespertinumque pererro
saepe forum, adsisto divinis[5]; inde domum me
ad porri et ciceris refero[6] laganique[7] catinum[8].                       115
Cena ministratur pueris tribus, et lapis albus[9]
pocula[10] cum cyatho[11] duo sustinet, adstat echinus[12]
vilis, cum patera guttus[13], Campana supellex[14].
Deinde eo dormitum, non sollicitus mihi quod cras
surgendum sit mane[15], obeundus Marsya[16], qui se                 120
voltum ferre negat Noviorum posse minoris.
Ad quartam iaceo; post hanc vagor, aut ego, lecto
aut scripto quod me tacitum iuvet, unguor olivo,
non quo fraudatis inmundus Natta lucernis.
Ast[17] ubi me fessum sol acrior ire lavatum                                   125
admonuit, fugio Campum lusumque trigonem.
Pransus non avide, quantum[18] interpellet[19] inani
ventre diem durare, domesticus otior[20]. Haec est
vita solutorum misera ambitione gravique;
his me consolor victurum suavius ac[21] si                                       130
quaestor avus pater atque meus patruusque[22] fuisset.

[1] Percontor, aris, ari, atus sum : preguntar, informarse
[2] Quanti (genitivo de precio de quantum) : a qué precio
[3] holus, eris (n.) legumbre
[4] far, farris (n) trigo
[5] Divinus, i : adivino
[6] Referre domum : volver a casa
[7] Laganum, i : especie de torta o buñuelo
[8] Catinus, i : plato de tierra
[9]  Lapis albus: mesa de mármol blanco
[10] Poculum, i : copa
[11] Cyathus, i : vaso, cubilete que sirve para beber, para escanciar, para medir los líquidos
[12] Equinus, i : erizo, recipiente (semejante a un erizo por la tosquedad)
[13] Guttus, i : jarrón de cuello estrecho
[14] Supellex, lectilis: utensilios de menaje, vajilla
[15] Cras mane: mañana por la mañana
[16] Marsyas (sya), ae : satiro, flautista celebre, (aquí) estatua de Marsyas
[17] = at
[18] Quantum : introduce una comparación sin anclaje en la principal
[19] Interpello: impedir
[20] Domesticus otior: llevo en mi casa una vida tranquila (lejos de los negocios)
[21] Ac después de un comparativo equivale a que
[22] Patruus, ui: tío paterno

Una escena de brujería

Horacio. Sátiras I, 8

Olim truncus eram ficulnus, inutile lignum,
cum faber, incertus [1] scamnum faceretne Priapum,
maluit esse deum; deus inde ego, furum auiumque
maxima formido; nam fures dextra coercet
obscaenoque ruber porrectus ab inguine palus [2],
ast inportunas uolucres in uertice harundo
terret fixa uetatque nouis considere in hortis.

Huc prius angustis eiecta cadauera cellis
conseruus uili portanda locabat in arca;
hoc miserae plebi stabat commune sepulcrum [3];
Pantolabo scurrae Nomentanoque nepoti.
Mille pedes in fronte, trecentos cippus [4] in agrum
hic dabat, heredes monumentum ne sequeretur [5].

Nunc licet Esquiliis habitare salubribus atque
aggere in aprico spatiari [6], quo modo tristes
albis informem spectabant ossibus agrum,
cum mihi [7] non tantum furesque feraeque suetae
hunc uexare locum curae sunt atque labori
quantum carminibus quae [8] uersant atque uenenis
humanos animos: has nullo perdere possum
nec prohibere modo, simul ac uaga luna decorum
protulit os, quin ossa legant herbasque nocentis.

Vidi egomet nigra succinctam uadere palla
Canidiam pedibus nudis passoque capillo,
cum Sagana [9] maiore ululantem: pallor utrasque
fecerat horrendas adspectu. Scalpere terram
unguibus et pullam [10] diuellere mordicus [11] agnam
coeperunt; cruor in fossam confusus, ut inde
manis [12] elicerent [13] animas responsa daturas.
Lanea et effigies erat, altera cerea: maior
lanea, quae poenis conpesceret inferiorem;
cerea suppliciter stabat, seruilibus ut quae
iam peritura modis. Hecaten [14] uocat altera, saeuam
altera Tisiphonen [15]: serpentes atque uideres
infernas errare canes [16] lunamque rubentem,
ne foret his testis, post magna latere sepulcra.
Mentior [17] at siquid, merdis caput [18] inquiner [19] albis
coruorum atque in me ueniat mictum [20] atque cacatum
Iulius [21] et fragilis Pediatia [22] furque Voranus.

Singula quid memorem, quo pacto alterna [23] loquentes
umbrae cum Sagana resonarint triste et acutum
utque lupi barbam uariae cum dente colubrae
abdiderint furtim terris et imagine cerea
largior arserit ignis et ut non testis inultus
horruerim uoces furiarum et facta duarum?
nam, displosa sonat quantum uesica, pepedi
diffissa nate [24] ficus; at illae currere in urbem.
Canidiae dentis, altum Saganae caliendrum [25]
excidere atque herbas atque incantata lacertis
uincula [26] cum magno risuque iocoque uideres.

[1] Equivale a “Incertus utrum scamnum faceret an Priapum” (interrogativa indirecta doble).

[2] Ruber palus: designa al falo miniado, con el que se suele representar a Príapo.

[3] Commune sepulcrum: sepultura poseída en común, propiedad de una asociación. Mecenas hizo construir los jardines (cf. noui horti, v. 7) sobre un antiguo cementerio situado en el Esquilino.

[4] Cippus, i: columna funeraria en la que figuraban las dimensiones del terreno: in fronte (anchura) in agrum (profundidad).

[5] heredes monumentum ne sequeretur : hace referencia a la fórmula con la que se indica que el suelo de una tumba no puede ser vendido con el resto de la herencia; se solía poner en abreviaturas: H(oc) M(onumentum) H(eredem) N(on) S(equetur).

[6] aggere in aprico spatiari : pasearse por el talud soleado (se refiere a las defensas contruídas por Servio Tulio y ampliadas por Tarquino el Soberbio para proteger Roma entre el Esquilino y el Quirinal).

[7] Mihi…curae atque labori sunt : doble dativo.

[8] Su antecedente sobreentendido es sagae (brujas).

[9] Canidia y Sagana son dos brujas mencionadas por Horacio en otras ocasiones, como, por ejemplo, en el quinto epodo (v.15 y 25).

[10] Pullam = nigram.

[11] Mordicus : mordiendo, con los dientes. (Fig. obstinadamente).

[12] Manes, ium: manes, almas de los muertos.

[13] Elicio, is, ere, cui, citum: hacer salir, atraer.

[14] Hecate: divinidad presentada por los griegos con tres rostros o con tres cuerpos. Para los romanos era una diosa lunar e infernal, confundida con Diana y Proserpina. Presidía las prácticas mágicas.

[15] Tisifone: una de las tres Furias.

[16] Infernas canes: las perras del infierno que acompañan a las Furias.

[17] Mentior, iri, ir, itus sum: (aquí es tr.) decir algo con mentira.

[18] Caput: acusativo de relación

[19] Inquino, as, are, avi, atum: manchar.

[20] Mictumcacatum: supinos con verbo de movimiento.

[21] Personaje desconocido.

[22] Feminización de Pediatius, con la que se designa, sin duda, un pedófilo de sexo ambiguo.

[23] Alterna (adv.) alternativamente; alterna loqui: dialogar

[24] Natis, is: nalga.

[25] Caliendrum, i: adorno de cabeza, una especie de peluca alta.

[26] Incantata uincula: bandas de lana de colores variados que rodeaban las figurillas utilizadas en las ceremonias de encantamiento; representaban los lazos que debía unir a los amantes.

Nadie está contento con su suerte

Horacio, Sátiras I, 1

Qui [1] fit, Maecenas, ut nemo, quam sibi sortem [2]
seu ratio dederit seu fors obiecerit, illa
contentus uiuat, laudet diuersa sequentis?
« O fortunati mercatores [3] ! » grauis annis
miles ait, multo iam fractus membra labore.
Contra mercator nauim [4] iactantibus Austris:
« Militia est potior. Quid enim? concurritur: horae
momento cita mors uenit aut uictoria laeta.»
Agricolam laudat iuris legumque peritus,
sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat [5];
ille, datis uadibus [6] qui rure extractus in urbem est,
solos felicis uiuentis clamat in urbe.
Cetera de genere hoc, adeo sunt multa, loquacem
delassare ualent Fabium [7]. Ne te morer, audi,
quo rem deducam. Siquis deus « En ego » dicat
« iam faciam quod uoltis: eris tu, qui modo miles,
mercator; tu, consultus modo, rusticus. Hinc uos,
uos hinc mutatis discedite partibus. Heia,
quid statis? » nolint ; atqui licet esse beatis [8].
Quid causae est, merito quin [9] illis Iuppiter ambas
iratus buccas inflet neque se fore posthac
tam facilem dicat, uotis ut praebeat aurem?
Praeterea, ne sic, ut qui iocularia [10] ridens,
Percurram (quamquam ridentem dicere uerum
quid uetat? ut pueris olim dant crustula [11] blandi
doctores, elementa uelint ut discere prima),
sed tamen amoto quaeramus seria ludo:
ille, grauem duro terram qui uertit aratro,
perfidus hic caupo [12], miles nautaeque, per omne
audaces mare qui currunt, hac mente laborem
sese ferre, senes ut in otia tuta recedant,
aiunt, cum sibi sint congesta [13] cibaria: sicut
paruola (nam exemplo est) magni formica laboris
ore trahit quodcumque potest atque addit aceruo
quem struit, haud ignara ac non incauta futuri.
Quae, simul inuersum contristat Aquarius annum [14],
non usquam prorepit [15] et illis utitur ante
quaesitis sapiens, cum te neque feruidus aestus
demoueat lucro neque hiems, ignis, mare, ferrum,
nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter.
Quid iuuat inmensum te argenti pondus et auri
furtim defossa timidum deponere terra?
« Quod, si conminuas, uilem redigatur ad assem. »
At ni id fit, quid habet pulcri constructus aceruus?
Milia frumenti tua triuerit area centum,
non tuus hoc capiet uenter plus ac meus, ut, si
reticulum panis uenalis [16] inter onusto
forte uehas umero, nihilo plus accipias quam
qui nil portarit. Vel dic, quid referat intra
naturae finis uiuenti, iugera centum an
mille aret?  « At suauest ex magno tollere aceruo. »
Dum ex paruo nobis tantundem haurire relinquas,
cur tua plus laudes cumeris[17] granaria nostris?
ut tibi si sit opus liquidi non amplius urna
uel cyatho et dicas :  « Magno de flumine mallem
quam ex hoc fonticulo tantundem sumere. » Eo fit,
plenior ut siquos [18] delectet copia iusto,
cum ripa simul auolsos ferat Aufidus [19] acer.
At qui tantuli eget [20] quantost opus, is neque limo
turbatam haurit aquam neque uitam amittit in undis.
Vt bona pars hominum decepta cupidine falso
« Nil satis est », inquit, « quia tanti quantum habeas sis »,
quid facias illi? iubeas miserum esse, libenter
quatenus [21] id facit: ut quidam memoratur Athenis
sordidus ac diues, populi contemnere uoces
sic solitus: « Populus me sibilat, at mihi plaudo
ipse domi, simul ac nummos contemplor in arca. »
Tantalus a labris sitiens fugientia captat
flumina. Quid rides? mutato nomine de te
fabula narratur: congestis undique saccis
indormis inhians [22], et tamquam parcere sacris
cogeris aut pictis tamquam gaudere tabellis.
Nescis quo ualeat nummus, quem praebeat usum?
panis ematur, holus [23], uini sextarius, adde
quis [24] humana sibi doleat natura negatis.
An uigilare metu exanimem, noctesque diesque
formidare malos fures, incendia, seruos,
ne te conpilent [25] fugientes, hoc iuuat? horum
semper ego optarem pauperrimus esse bonorum.
At si condoluit temptatum frigore corpus
aut alius casus lecto te adflixit, habes qui
adsideat, fomenta paret, medicum roget, ut te
suscitet ac reddat gnatis carisque propinquis?
Non uxor saluum te uolt, non filius, omnes
uicini oderunt, noti, pueri atque puellae.
Miraris, cum tu argento post omnia ponas [26],
si nemo praestet, quem non merearis, amorem?
an si cognatos, nullo natura labore
quos tibi dat, retinere uelis seruareque amicos,
infelix operam perdas, ut siquis asellum
in Campo doceat parentem [27] currere frenis?
Denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus,
pauperiem metuas minus et finire laborem
incipias, parto quod auebas [28], ne facias quod
Vmmidius [29] quidam. Non longa est fabula: diues
ut metiretur [30] nummos, ita sordidus, ut se
non umquam seruo melius uestiret, ad usque
supremum tempus, ne se penuria uictus
opprimeret, metuebat; at hunc liberta securi [31]
diuisit medium, fortissima Tyndaridarum.
« Quid mi igitur suades? ut uiuam Naeuius [32], aut sic
ut Nomentanus [33]? » Pergis pugnantia secum
frontibus aduersis conponere: non ego, auarum
cum ueto, te fieri uappam [34] iubeo ac nebulonem [35].
Est inter Tanain quiddam socerumque Viselli:
est modus in rebus, sunt certi denique fines,
quos ultra citraque nequit consistere rectum.
Illuc unde abii redeo, qui nemo, ut auarus,
se probet ac potius laudet diuersa sequentis,
quodque aliena capella gerat distentius uber,
tabescat [36], neque se maiori pauperiorum
turbae conparet, hunc atque hunc superare laboret.
Sic festinanti semper locupletior obstat,
ut, cum carceribus [37] missos rapit ungula [38] currus,
instat equis auriga suos uincentibus, illum
praeteritum temnens [39] extremos inter euntem.
Inde fit ut raro, qui se uixisse beatum
dicat et exacto contentus tempore uita
cedat uti conuiua satur [40], reperire queamus.
Iam satis est : ne me Crispini [41] scrinia lippi [42]
conpilasse putes, uerbum non amplius addam.

 

[1] Qui fit ut : ¿Cómo sucede que…? (Qui: antiguo ablativo empleado como adverbio, significa ¿cómo?)
[2] Sortem: es el antecedente, atraído por el relativo dentro de la subordinada, concordando con el también en caso
[3] El término mercator designa al negociante dedicado al comercio marítimo, como lo confirma la presencia de las palabras navim (v. 6)  y  nautae (v. 29)
[4] Nauim : acusativo singular
[5] Ostia pulsare: llamar a la puerta
[6] Varem dare: presentar un fiador. (El agricultor se ha arruinado por presentarse como fiador y debe abandonar su tierra9
[7] Q. Fabius Maximus, filosofo estoico, autor de tratados de moral largos y difusos
[8] Licet eos ese beatos
[9] Quid causae est quin: ¿Qué incoveniente hay en que?, ¿Por qué no?
[10] Jocularia, um:  bromas, chanzas
[11] Crustulum, i : golosinas
[12] Caupo, onis : posadero, tabernero
[13] Congero, is, ere, gessi, gestum : acumular
[14] Annus inversus: se refiere al solsticio de invierno, momento en que el año astronómico “se vuelve”
[15] Prorepo,is, ere, repsi, reptum: avanzar arrastrándose
[16] Venalis, e: esclavo para vender
[17] Cumera, ae (cumerum, i) : arcón (para guardar cereales)
[18] Siquos (=si aliquos)
[19] Aufidus : río de Apulia
[20] Egeo, es, ere, ui  (con genitivo) : necesitar de
[21] Quatenus : en la medida en que
[22] Inhio, as, are, avi,atum :  tener la boca abierta (por avidez de algo)
[23] Holus, eris: verdura, hortaliza
[24] Quis: forma antigua de quibus
[25] Compilo, as, are : robar saquear
[26] Postpono,es, ere, posui, positum: aliquid alicui rei p. sacrificar algo a algo
[27] Parentem: (part. de pareo, es, ere, ui, itum) : obediente, sometido
[28] Aueo, es, ere : desear vivamente
[29] Personaje desconocido
[30] Nummos m. : medir el dinero (con el modio), ser muy rico
[31] Securis, is : hacha
[32] Naeuius: personje que merece el calificativo de sordidus
[33] Nomentanus: lo contrario del anterior, gourmet y derrochador
[34] Vappa, ae: vino desvirtuado, (referido a personas: bribón, granuja)
[35] Nebulo, onis: canalla
[36] Tabesco, is, ere, bui : consumirse de envidia
[37] Carcer, eris: recinto del circo donde se encerraba a los caballos
[38] Ungula, ae :  (aquí: caballo)
[39] Temno, is, ere : despreciar
[40] Reminiscencia de Lucrecio (III, 935: Cur non, ut plenus uitae conuiuia, recedis)
[41] Plotius Crispinus: filósofo estoico. Charlatan como Fabius (n. 7)
[42] Lippus, a, um : legañoso

Immortalia ne esperes

Horacio, Odas, IV, 7      

oda IV 7 comentario

Diffugere[1] nives[2], redeunt iam gramina campis                               1
arboribusque comae;
mutat terra vices[3], et decrescentia ripas
flumina praetereunt[4];
Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet                                 5
ducere nuda choros.
inmortalia ne speres[5], monet annus et almum
quae rapit hora diem[6]:
frigora mitescunt Zephyris, ver proterit aestas
interitura[7] simul[8]                                                                             10
pomifer autumnus fruges effuderit, et mox
bruma recurrit iners.
damna tamen celeres reparant caelestia lunae[9];
nos ubi decidimus[10]
quo pius Aeneas, quo Tullus dives et Ancus,                                      15
pulvis et umbra sumus.
quis scit an adiciant hodiernae crastina summae
tempora di superi?
cuncta manus avidas fugient heredis, amico[11]
quae dederis animo.                                                                           20
cum semel occideris et de te splendida Minos[12]
fecerit arbitria,
non, Torquate, genus, non te facundia, non te
restituet pietas ;
infernis neque enim tenebris Diana pudicum                                      25
liberat Hippolytum,
nec Lethaea valet Theseus abrumpere caro
vincula Perithoo.

 

[1] Diffugēre = diffugerunt, segunda forma del perfecto, (no confundir con el infinitivo: diffugĕre)
[2] Ver el comienzo de la Oda I, 4 : Solvitur acris hiems.
[3] Mutat terra vices: la tierra se renueva. vices: vicis –is significa, entre otras cosas: vez, vuelta, estado, aspecto.
[4] Ripas flumina praeterunt: los ríos corren a lo largo de las riberas
[5] Inmortalia ne esperes: el invierno se aleja pero volverá, la luna se apaga y se vuelve a encender, pero el hombre carece de esa virtud del resurgimiento
[6] Ordenar este párrafo: annus et hora quae rapit almum diem monet ne speres inmortalia
[7] interitura: participio futuro del verbo intereo. Se traduce “que está por morir”, “a punto de morir”. Como todo participio, es un adjetivo verbal que modifica al sustantivo (aestas en este caso).
[8] simul: equivale a simul ac (“en cuanto…”, “una vez que…”), encabeza una proposición subordinada temporal y se construye con el modo indicativo. Lo mismo vale para cum semel (v. 21).
[9] Ver Catulo, 5,4: Soles occidere et redire possunt
[10] Decido, is, ere, cidi : (poet) perecer
[11] Amico animo: con los sentimientos de un amigo ( con un corazón de amigo)
[12] Minos, ois: rey de Creta, uno de los jueces de los infiernos

Ensalada de malvas

Horacio, Odas Libro I, XXXI

Quid dedicatum[1] poscit Apollinem
vates? Quid orat de patera novum
fundens liquorem? Non opimae
Sardiniae segetes feraces,
non aestuosae grata Calabriae               5
armenta, non aurum aut ebur Indicum,
non rura, quae Liris[2] quieta
mordet aqua taciturnus amnis.
Premant Calena[3] falce quibus dedit
Fortuna vitem, dives et aureis               10
mercator exsiccet culillis
vina Syra reparata merce,
dis carus ipsis, quippe ter et quater
anno revisens aequor Atlanticum
inpune. Me pascunt olivae,
me cichorea levesque malvae.               15
Frui paratis et valido mihi,
Latoe[4], dones, at, precor, integra
cum mente, nec turpem senectam
degere nec cithara carentem.               20

 

quid poscit vates dedicatum Apollinem?,¿qué solicita el poeta al Apolo dedicado (en el día de la dedicación de su templo); quid orat fundens de patera liquorem novum?, qué pide vertiendo de la patera la libación de vino nuevo; non segetes feraces opimae Sardiniae, no las mieses fecundas de la rica Cerdeña;non armenta grata aestuosae Calabriae, ni los rebaños prósperos de la ardiente Calabria; non aurum aut ebur Indicum, ni oro ni marfil de la India; non rura, no los campos; quae taciturnus amnis Liris mordet aqua quieta, que el taciturno rio Liris lame con su agua tranquila; Premant vitem falce Calena quibus Fortuna dedit, poden la vid con la hoz de Cales (aquellos) a quienes la Fortuna les dio; et dives mercator exsiccet culillis aureis, y el rico mercader apure en los cálices de oro; vina reparata merce Syra, los vinos adquiridos a cambio de la mercancía de Siria; carus dis ipsis, (el mercader) querido por los mismos dioses; quippe ter et quater anno revisens inpune aequor Atlanticum, pues tres o cuatro veces por año volviendo a ver impunemente el mar Atlántico;  olivae pascunt me, las olivas me alimentan; cichorea levesque malvae me, la achicoria y la ligeras malvas me (alimentan); dones Lato,  mihi frui paratis et valido, concédeme  ¡Hijo de Laton! gozar de mis bienes adquiridos y teniendo salud;  at precor, pero te ruego; cum integra mente, con las facultades intactas; degere senectam nec turpem nec carentem cithara, pasar una vejez ni torpe ni carente de cítara.

[1] Este poema fue compuesto con ocasión de la consagración del templo de Apolo, edificado por Augusto en el Palatino en conmemoración de su victoria en la batalla de Actium
[2] Liris: río del Lacio
[3] Cales: ciudad de Campania, al norte de Nápoles
[4] Latone: madre de Artemisa y de Apolo

Beatus ille

Horacio
Epodos, II

“Beatus ille qui procul negotiis,
ut prisca gens mortalium,
paterna rura bubus exercet suis,
solutus omni faenore

Dichoso aquél que, lejos de ocupaciones, como la primitiva raza de los mortales, labra los campos heredados de su padre con sus propios bueyes, libre de toda usura,

neque excitatur classico miles truci,
neque horret iratum mare,
forumque vitat et superba civium
potentiorum limina.

y no se despierta, como el soldado, al oír la sanguinaria trompeta de guerra, ni se asusta ante las iras del mar, manteniéndose lejos del foro y de los umbrales soberbios de los ciudadanos poderosos.

ergo aut adulta vitium propagine
altas maritat populos,
aut in reducta valle mugientium
prospectat errantis greges,

Así pues, ora enlaza los altos álamos con el crecido sarmiento de las vides, ora contempla en un valle apartado sus rebaños errantes de mugientes vacas,

inutilisque falce ramos amputans
feliciores inserit,
aut pressa puris mella condit amphoris,
aut tondet infirmas ovis;

y amputando con la podadera las ramas estériles, injerta otras más fructíferas, o guarda las mieles exprimidas en ánforas limpias, o esquila las ovejas de inestables patas.

vel cum decorum mitibus pomis caput
Autumnus agris extulit,
ut gaudet insitiva decerpens pira
certantem et uvam purpurae,

O bien, cuando Otoño ha levantado por los campos su cabeza engalanada de frutos maduros, ¡cómo goza recolectando las peras injertadas y vendimiando la uva que compite con la púrpura,

qua muneretur te, Priape, et te, pater
Silvane, tutor finium!
libet iacere modo sub antiqua ilice,
modo in tenaci gramine:

para ofrendarte a ti, Príapo, y a ti, padre Silvano, protector de los linderos! Agrádale tumbarse unas veces bajo añosa encina, otras sobre el tupido césped;

labuntur altis interim ripis aquae,
queruntur in Silvis aves,
fontesque lymphis obstrepunt manantibus,
somnos quod invitet levis.

corren entretanto las aguas por los arroyos profundos, los pájaros dejan oír sus quejas en los bosques y murmuran las fuentes con el ruido de sus linfas al manar, invitando con ello al blando sueño.

at cum tonantis annus hibernus Iovis
imbris nivisque conparat,
aut trudit acris hinc et hinc multa cane
apros in obstantis plagas,

Y cuando la estación invernal de Júpiter tonante apresta lluvias y nieves, ya acosa por un sitio y por otro con sus muchas perras a los fieros jabalíes hacia las trampas que les cierran el paso,

aut amite levi rara tendit retia,
turdis edacibus dolos,
pavidumque leporem et advenam laqueo gruem
iucunda captat praemia.

ya tiende con una vara lisa sus redes poco espesas, engaño para los tordos glotones, y captura con lazo la tímida liebre y la grulla viajera, trofeos que le llenan de alegría.

quis non malarum quas amor curas habet,
haec inter obliviscitur?
quodsi pudica mulier in partem iuvet
domum atque dulcis liberos,

¿Quién, entre tales deleites, no se olvida de las cuitas desdichadas que el amor conlleva? Y si, por otra parte, una mujer casta, cumpliendo con su oficio, atiende la casa y a los hijos queridos

Sabina qualis aut perusta solibus
pernicis uxor Apuli,
sacrum vetustis exstruat lignis focum
lassi sub adventum viri,

como la sabina o la esposa, abrasada por el sol, del ágil Ápulo-, enciende el fuego sagrado del hogar con leños secos un poco antes de que llegue su fatigado esposo

claudensque textis cratibus laetum pecus
distenta siccet ubera,
et horna dulci vina promens dolio
dapes inemptas adparet;

y, encerrando la bien nutrida grey en la empalizada del redil, deja enjutas sus ubres repletas; si, sacando vino del año de la dulce tinaja, prepara manjares no comprados,

non me Lucrina iuverint conchylia
magisve rhombus aut scari,
siquos Eois intonata fluctibus
hiems ad hoc vertat mare,

no serán más de mi gusto las ostras del lago Lucrino, o el rodaballo o los escaros -si tronando la tempestad en las olas orientales desvió algunos hacia este mar-,

non Afra avis descendat in ventrem meum,
non attagen Ionicus
iucundior, quam lecta de pinguissimis
oliva ramis arborum

ni el ave africana ni el francolín jónico caerán en mi estómago más placenteramente que la aceituna recogida de las ramas más cargadas de los olivos,

aut herba lapathi prata amantis et gravi
malvae salubres corpori
vel agna festis caesa Terminalibus
vel haedus ereptus lupo.

o la hoja de la acedera, amante de los prados, o las malvas salutíferas para el cuerpo enfermo; o que la cordera sacrificada en las fiestas Terminales, o que el cabrito arrancado al lobo.

has inter epulas ut iuvat pastas ovis
videre properantis domum,
videre fessos vomerem inversum boves
collo trahentis lánguido

Entre estos manjares, ¡qué gusto da contemplar las ovejas que vuelven rápidas al aprisco después del pasto, contemplar los bueyes cansados arrastrando con su cuello lánguido el arado vuelto del revés,

positosque vernas, ditis examen domus,
circum renidentis Laris.”

y los esclavos, enjambre de la fecunda casa, colocados en torno a los Lares relucientes!

haec ubi locutus faenerator Alfius,
iam iam futurus rusticus,
omnem redegit Idibus pecuniam,
quaerit kalendis ponere.

Cuando el usurero Alfio hubo así discurseado, dispuesto a convertirse de inmediato en labrador, recogió en los Idus todo su dinero, decidido a renovar sus préstamos en las Calendas.

 

Divino botellón

Horacio– Odas III 21

O nata mecum consule Manlio,
seu tu querelas sive geris iocos
seu rixam et insanos amores
seu facilem, pia testa, somnum;
quocumque lectum nomine Massicum
seruas, moueri digna bono die,
descende, Coruino iubente
promere languidiora uina.
non ille, quamquam Socraticis madet
sermonibus, te neglegit horridus:
narratur et prisci Catonis
saepe mero caluisse uirtus.
tu lene tormentum ingenio admoues
plerumque duro, tu sapientium
curas et arcanum iocoso
consilium retegis Lyaeo;
tu spem reducis mentibus anxiis,
uirisque et addis cornua pauperi
post te neque iratos trementi
regum apices neque militum arma.
te Liber et, si laeta aderit, Venus
segnesque nodum soluere Gratiae
uiuaeque producent lucernae,
dum rediens fugat astra Phoebus.

O testa pia nata mecum consule Manlio, tu geris seu querelas sive iocos seu rixam et insanos amores seu facilem somnum; digna moueri bono die seruas Massicum lectum quocumque nomine descende Coruino iubente promere languidiora uina. Oh ánfora piadosa, nacida conmigo siendo cónsul Manlio; tú llevas bien sea los lamentos o las bromas, bien la disputa o los insensatos amores, bien el sueño favorable; y tú, digna de ser abierta en un día feliz, guardas un Massico recogido bajo cualquiera que sea el nombre, desciende, ordenando Corvino escanciar los vinos más añejos. ille non te neglegit horridus, quamquam madet Socraticis sermonibus,: et narratur uirtus prisci Catonis saepe caluisse mero. El (Corvino) no te rechaza severo, aunque está impregnado en las conversaciones socráticas: y se dice que la virtud del viejo Catón a veces se acaloraba con el vino puro. tu admoues lene tormentum ingenio duro plerumque, tu retegis curas et arcanum consilium sapientium iocoso Lyaeo; Tú aplicas una dulce tortura al carácter a menudo severo, tú desvelas las preocupaciones y el designio secreto de los sabios con el jocoso vino (Baco); tu reducis spem mentibus anxiis, et addis uiris cornuaque pauperi post te neque trementi iratos apices regum neque arma militum. Tú devuelves la esperanza a las mentes ansiosas, y añades fuerzas y cuernos (energías) al pobre, que después de ti no se espanta ni de las coronas irritadas de los reyes, ni de las armas de los soldados. Liber, et Venus si laeta aderit Gratiaeque segnes soluere nodum uiuaeque lucernae producent te, dum Phoebus rediens fugat astra. Baco y Venus, si alegre está presente, y las Gracias, lentas a desatar el nudo, y las vivas lámparas te prolongarán hasta que Febo volviendo ponga en fuga a las estrellas.