Domesticus otior

Horacio, Satiras, 1, 6, 110-131

Hoc ego commodius quam tu, praeclare senator,                         110
milibus atque aliis vivo. Quacumque libido est,
incedo solus, percontor[1] quanti[2] holus[3] ac far[4],
fallacem circum vespertinumque pererro
saepe forum, adsisto divinis[5]; inde domum me
ad porri et ciceris refero[6] laganique[7] catinum[8].                       115
Cena ministratur pueris tribus, et lapis albus[9]
pocula[10] cum cyatho[11] duo sustinet, adstat echinus[12]
vilis, cum patera guttus[13], Campana supellex[14].
Deinde eo dormitum, non sollicitus mihi quod cras
surgendum sit mane[15], obeundus Marsya[16], qui se                 120
voltum ferre negat Noviorum posse minoris.
Ad quartam iaceo; post hanc vagor, aut ego, lecto
aut scripto quod me tacitum iuvet, unguor olivo,
non quo fraudatis inmundus Natta lucernis.
Ast[17] ubi me fessum sol acrior ire lavatum                                   125
admonuit, fugio Campum lusumque trigonem.
Pransus non avide, quantum[18] interpellet[19] inani
ventre diem durare, domesticus otior[20]. Haec est
vita solutorum misera ambitione gravique;
his me consolor victurum suavius ac[21] si                                       130
quaestor avus pater atque meus patruusque[22] fuisset.

[1] Percontor, aris, ari, atus sum : preguntar, informarse
[2] Quanti (genitivo de precio de quantum) : a qué precio
[3] holus, eris (n.) legumbre
[4] far, farris (n) trigo
[5] Divinus, i : adivino
[6] Referre domum : volver a casa
[7] Laganum, i : especie de torta o buñuelo
[8] Catinus, i : plato de tierra
[9]  Lapis albus: mesa de mármol blanco
[10] Poculum, i : copa
[11] Cyathus, i : vaso, cubilete que sirve para beber, para escanciar, para medir los líquidos
[12] Equinus, i : erizo, recipiente (semejante a un erizo por la tosquedad)
[13] Guttus, i : jarrón de cuello estrecho
[14] Supellex, lectilis: utensilios de menaje, vajilla
[15] Cras mane: mañana por la mañana
[16] Marsyas (sya), ae : satiro, flautista celebre, (aquí) estatua de Marsyas
[17] = at
[18] Quantum : introduce una comparación sin anclaje en la principal
[19] Interpello: impedir
[20] Domesticus otior: llevo en mi casa una vida tranquila (lejos de los negocios)
[21] Ac después de un comparativo equivale a que
[22] Patruus, ui: tío paterno

La muerte de César

Suetonio, Vida de los doce Césares, libro I, 82

La muerte de Julio César. Vincenzo Camuccini, 1798

Assidentem conspirati[1] specie officii[2] circumsteterunt, ilicoque Cimber Tillius, qui primas partes susceperat, quasi aliquid rogaturus propius accessit renuentique et gestum in aliud tempus differenti ab utroque umero togam adprehendit: deinde clamantem: “ista quidem uis est!” alter e Cascis auersum uulnerat paulum infra iugulum. Caesar Cascae[3] brachium arreptum graphio[4] traiecit conatusque prosilire[5] alio uulnere tardatus est; utque animaduertit undique se strictis pugionibus peti, toga caput obuoluit, simul sinistra manu sinum ad ima crura deduxit, quo honestius caderet etiam inferiore corporis parte uelata. atque ita tribus et uiginti plagis confossus[6] est uno modo ad primum ictum gemitu sine uoce edito, etsi tradiderunt quidam Marco Bruto irruenti dixisse: καὶ σὺ τέκνον[7]; exanimis diffugientibus cunctis aliquamdiu iacuit, donec lecticae impositum, dependente brachio, tres seruoli domum rettulerunt. nec in tot uulneribus, ut Antistius medicus existimabat, letale ullum repertum est, nisi quod secundo loco in pectore acceperat. Fuerat animus coniuratis corpus occisi in Tiberim trahere, bona publicare[8], acta rescindere[9], sed metu Marci Antoni consulis et magistri equitum Lepidi destiterunt.

[1] Conspirati, orum: los conjurados
[2] Specie officii: con pretexto de rendirle homenaje
[3] Casca, ae, (m)
[4] Graphium, i : estilete, punzón [para escribir en la cera]
[5] Prosilio,  is, ire, silui : saltar hacia adelante
[6] Confodio, is, ere, fodi, fossum: ser golpeado abundantemente
[7] Suetonio cita la frase de César en griego. La versión latina que se ha popularizado, tu quoque fili mi, procede de un manual escolar del siglo XVIII. El término griego «teknon» califica de modo afectuoso a uno más joven en boca de uno más viejo
[8] Bona publicare: confiscar [en provecho del Estado] los bienes
[9] Acta rescindere: anular abolir las actas [decisiones, ordenanzas]