Cynthia

Propercio. Elegías 1,1

Desde la primera palabra Propercio indica cuál es el objeto de su amor: Cintia, que lo ha enamorado con la belleza de sus ojos. Los protagonistas de esta elegía son el poeta, que ofrece su amor, y Cintia, que lo rechaza. Para conseguir ser correspondido el poeta acude a la magia, y como remedio para sus penas al auxilio de los amigos y al viaje.

Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis,
contactum nullis ante cupidinibus.
tum mihi constantis deiecit [1] lumina fastus [2]
et caput impositis pressit Amor pedibus [3],
donec me docuit castas odisse [4] puellas                     5
improbus [5], et nullo vivere consilio.
et mihi, iam toto furor [6] hic non deficit anno,
cum tamen adversos cogor habere deos.
Milanion [7] nullos fugiendo, Tulle [8], labores
saevitiam durae contudit Iasidos [9].                             10
nam modo Partheniis [10] amens errabat in antris,
ibat et hirsutas ille videre feras;
ille etiam Hylaei [11] percussus vulnere [12] rami
saucius [13] Arcadiis rupibus ingemuit.
ergo velocem potuit domuisse puellam:                    15
tantum in amore fides et benefacta valent.
in me tardus Amor non ullas cogitat artes,
nec meminit notas, ut prius, ire vias.
At vos, deductae quibus est fallacia [14] lunae [15]
et labor in magicis sacra piare focis [16],                        20
en agedum dominae mentem convertite nostrae,
et facite illa meo palleat [17] ore magis!
tunc ego crediderim vobis et sidera et amnis
posse Cytaeinis [18] ducere carminibus.
Aut vos, qui sero lapsum revocatis, amici,                 25
quaerite non sani pectoris [19] auxilia.
fortiter et ferrum saevos patiemur et ignis,
sit modo libertas quae velit ira loqui.
ferte per extremas gentes et ferte per undas,
qua non ulla meum femina norit iter [20].                    30
Vos remanete, quibus facili deus annuit [21] aure,
sitis et in tuto semper amore pares [22].
In me nostra Venus noctes exercet amaras,
et nullo vacuus [23] tempore defit Amor.
hoc, moneo, vitate malum: sua quemque moretur        35
cura, neque assueto mutet amore locum.
quod si quis monitis tardas adverterit auris,
heu referet quanto verba dolore mea!

 

[1] El sujeto es Amor
[2] fastus, us, orgullo, soberbia
[3] Le oprimió la cabeza con los pies puestos encima
[4] odisse : desdeñar (a las jóvenes solteras)
[5] Improbus: malvado (se refiere a Amor)
[6] Furor, oris: delirio, locura
[7] Milanion: enamorado de la hija de Iaso, Atalanta, logró vencer su resistencia y conseguir su amor Propercio lo presenta como ejemplo de enamorado que con esfuerzo consigue su propósito.
[8] Destinatario del poema, amigo de Propercio
[9] la hija de Iaso, Atalanta
[10] Partenio, montaña de Arcadia
[11] Hileo : centauro que intentó violar a Atalanta
[12] Vulnus, eris : golpe
[13] Saucius, a, um : herido
[14] Fallacia: encantamiento, embrujo
[15] Deductae lunae : de la « luna descendida » («de hacer descender a la luna», es decir, de producir  los eclipses)
[16] in magicis sacra piare  focis :  ofrecer sacrificios en el mágico fuego
[17] La palidez como signo de amor
[18] Cytaea, se refiere a la bruja Medea, de la ciudad de Cyta (Cólquide)
[19] non sani pectoris : recoge la idea del amor como enfermedad
[20] El viaje como medio de olvido
[21] Annuo, ere, ui, utum : decir que sí, asentir
[22] Esse pares, implica un amor mutuo e igual
[23] Vacuus Amor: amor vacio (porque no es correspondido)

Hexámetro dactílico y dístico elegíaco

Ovidio, Amores, 1, 1

En esta elegía, la primera de Amores, Ovidio nos cuenta como de poeta épico se transformó en elegíaco a consecuencia de una intervención de Cupido.

En la poesía latina cada género se correspondía con un determinado tipo de verso (materia conveniente modo v. 2); así para la épica (arma violentaque bella v. 1), que exigía unos versos más solemnes (gravi numero v.1), se utilizaba frecuentemente el hexámetro dactílico, seis pies en cada verso (par erat inferior versus); en cambio la poesía de amor, compuesta con versos más ligeros (numeris levioribus v. 19), se escribía utilizando el dístico elegiaco, formado por un hexámetro y un pentámetro (sex mihi surgat opus numeris, in quinque residat v. 27).

Ovidio nos dice que él quería hacer un poema épico, es significativo que la primera palabra del poema sea Arma, clara resonancia del Arma virumque cano  virgiliano;  pero la intervención de Cupido, que por broma eliminó un pie, convirtió lo que había sido un hexámetro en un pentámetro propio de la poesía amorosa, rompiendo la relación entre tema y forma. El poeta se queja ante el dios de semejante atropello cometido contra sus versos, considerando que la ruptura del  orden establecido es tan grave como si Venus y Minerva (v. 7-8), o Ceres y Diana (v. 9-10), se intercambiasen los respectivos papeles, o como si Apolo manejase la lanza y Marte la lira (v. 11-12).

Como Ovidio, poeta épico frustrado, no encuentra la inspiración necesaria para componer versos de amor en los nuevos pies, Cupido le envía un dardo con el que el poeta queda enamorado, dándole así temas (materia) para desarrollar los nuevos pies (numeris). En esta elegía los protagonistas son  Cupido y Ovidio, pero la amada que ha de inspirar al poeta no aparecerá hasta la tercera elegía, todavía sin citar su nombre (3, 1), y será en la quinta cuando por primera vez se le nombre (Ecce Corinna venit  5,9). ¡Qué diferencia de lo que ocurre con la elegía que abre la obra de Propercio, cuya primera palabra es Cintia, la amada del poeta!

Arma [1] gravi numero [2] violentaque bella parabam
edere, materia conveniente modis [3].
par erat inferior versus [4]—risisse Cupido
dicitur atque unum surripuisse pedem [5].
« Quis tibi, saeve puer, dedit hoc in carmina iuris?         5
Pieridum [6] vates, non tua turba sumus.
quid, si praeripiat flavae Venus arma Minervae,
ventilet accensas flava Minerva faces [7]?
quis probet in silvis Cererem regnare iugosis,
lege pharetratae Virginis [8] arva coli?                                   10
crinibus insignem quis acuta cuspide Phoebum
instruat, Aoniam Marte movente lyram?
sunt tibi magna, puer, nimiumque potentia regna;
cur opus adfectas, ambitiose, novum?
an, quod ubique, tuum est? tua sunt Heliconia [9] tempe [10]?        15
vix etiam Phoebo [11] iam lyra tuta sua est?
cum bene surrexit versu nova pagina primo,
attenuat nervos proximus ille meos;
nec mihi materia est numeris levioribus [12] apta,
aut puer aut longas compta [13] puella comas. »               20
Questus eram, pharetra cum protinus ille soluta
legit in exitium spicula facta meum,
lunavitque [14] genu sinuosum fortiter arcum,
« quod » que « canas, vates, accipe » dixit « , opus! »
Me miserum! certas habuit puer ille sagittas.                   25
uror, et in vacuo pectore regnat Amor.
Sex mihi surgat opus numeris, in quinque residat [15]:
ferrea cum vestris bella valete modis!
cingere litorea [16] flaventia [17] tempora myrto [18],
Musa, per undenos [19] emodulanda [20] pedes!                 30

 

[1] Arma: la misma palabra con la que comienza la Eneida de Virgilio;  es una comparación deliberada con el género épico, del que se burla después Ovidio.
[2] Numerus, i: (en poesía) pié métrico.
[3] El poeta describe su propósito original: escribir un poema épico en torno a la guerra en hexámetro dactílico, «con material conviene al metro».
[4] Inferior versus: el segundo verso de un dístico.
[5] Cupido «roba un pie»  del segundo hexámetro, convirtiéndolo en pentámetro: así  se forma el dístico elegiaco: el metro de la poesía del amor.
[6] Pierides, um: las Musas.
[7] Alusión a las antorchas del cortejo nupcial, que representan metafóricamente los fuegos del Amor.
[8] Diana.
[9] Helicon: montaña de Beocia, consagrada a Apolo y a las Musas.
[10] Tempe: valle de Tempe en Tesalia.
[11] Phoebus, i: Apolo.
[12] numeris levioribus : contraposición con gravi numero (v.1)
[13] Participio de como, is, ere, compsi, comptum : arreglar, disponer los cabellos, peinar.
[14] Luno, as, are, avi, atum: curvar, disponer en forma de media luna
[15] Dístico elegiaco compuesto por un hexámetro y un pentámetro.
[16] Litoreus, a, um: del litoral
[17] Flaveo, es, ere: ser amarillo.
[18] Arbusto consagrado a Venus.
[19] Undeni, ae, a: (num. distrib.) cada vez once [dísticos de hexámetro +pentámetro]
[20] Emodulor, aris, ari : cantar

Ovidio y los poetas

Ovidio. Ars amatoria, III, 531-552

Munera det diues: ius qui profitebitur [1], adsit:
facundus causam saepe clientis agat.
Carmina qui facimus, mittamus carmina tantum:
hic chorus ante alios aptus amare sumus.
Nos facimus placitae late praeconia [2] formae:
nomen habet Nemesis, Cynthia nomen habet,
Vesper et Eoae [3] nouere Lycorida terrae,
et multi, quae sit nostra Corinna[4], rogant.
Adde quod insidiae sacris a uatibus absunt
et facit ad mores ars quoque nostra suos.
Nec nos ambitio nec amor nos tangit habendi:
contempto colitur lectus et umbra [5] foro;
Sed facile haeremus ualidoque perurimur aestu
et nimium certa scimus amare fide.
Scilicet ingenium [6] placida mollitur ab arte [7]
et studio mores conuenienter eunt.
Vatibus Aoniis [8] faciles estote, puellae:
numen inest illis, Pieridesque [9] fauent.
Est deus in nobis et sunt commercia caeli:
sedibus aetheriis spiritus ille uenit.
A doctis pretium scelus est sperare poetis:
me miserum! scelus hoc nulla puella timet.

Ovidio. Tristes ; 4, 10, 44-64

Temporis illius colui fouique poetas,
quotque aderant uates, rebar [10] adesse deos.
Saepe suas Volucres legit mihi grandior aeuo,
quaeque nocet serpens, quae iuuat herba, Macer [11].
Saepe suos solitus recitare Propertius ignes
iure sodalicii quo mihi iunctus erat.
Ponticus [12] heroo [13], Bassus [14] quoque clarus iambis [15]
dulcia conuictus membra fuere mei.
Et tenuit nostras numerosus Horatius aures,
dum ferit Ausonia [16] carmina culta lyra.
Vergilium uidi tantum [17], nec auara Tibullo [18]
tempus amicitiae fata dedere meae.
Successor fuit hic tibi, Galle, Propertius illi,
quartus [19] ab his serie temporis ipse fui.
Vtque ego maiores, sic me coluere minores,
notaque non tarde facta Thalia [20] mea est.
Carmina cum primum populo iuuenilia legi,
barba resecta mihi bisue semelue fuit.
Mouerat ingenium totam cantata per urbem
nomine non uero dicta Corinna [21] mihi.
Multa quidem scripsi, sed, quae uitiosa putaui
emendaturis ignibus ipse dedi.
Tunc quoque, cum fugerem, quaedam placitura cremaui,
iratus studio carminibusque meis.

[1] Profiteor (con acus.): hacer profesión de.
[2] Facere praeconium: pregonar.
[3] Eous, a, um : oriental.
[4] Ovidio reseña los nombres literarios de las amadas que celebraron los poetas elegíacos: la Némesis de Tibulo, la Cintia de Propercio, la Licoris de Galo y la Corina que cantó él mismo en Amores.
[5] Lectus et umbra: Endíadis (expresión de un solo concepto mediante dos nombres coordinados). “Lecho y sombra” por “lecho a la sombra”.
[6] Ingenium, i : carácter.
[7] Ars, artis : oficio, profesión.
[8] Aonio es un epíteto aplicado por Ovidio a los poetas porque Aonia es la patria de hesiodo y la morada de las Musas.
[9] Las Musas.
[10] Reor, reris, reri, ratus sum : pensar, creer.
[11] Aemilius Macer, poeta nacido en Verona, además de los poemas naturalistas que Ovidio enumera, compuso otro sobre la guerra de Troya.
[12] Ponticus. – Escribió un poema sobre el sitio de Tebas.
[13] Herous, a, um : (versos) heroicos.
[14] Bassus. – Anfidio Baso publicó otro sobre la guerra con Germania.
[15] Iambus, i : poema yámbico.
[16] Lyra Ausonia.
[17] Vidi tantum. – Virgilio murió el año 19 antes de Jesucristo, cuando Ovidio contaba veinticuatro años.
[18] Tibullo. – Murió en el mismo año que Virgilio, a los treinta y cinco de edad.
[19] Quartus – El primero, Galo; el segundo, Tibulo; el tercero, Propercio, y el cuarto, Ovidio.
[20] Musa de la comedia y de la poesía ligera.
[21] Alusión a su obra Amores.

Una escena de brujería

Horacio. Sátiras I, 8

Olim truncus eram ficulnus, inutile lignum,
cum faber, incertus [1] scamnum faceretne Priapum,
maluit esse deum; deus inde ego, furum auiumque
maxima formido; nam fures dextra coercet
obscaenoque ruber porrectus ab inguine palus [2],
ast inportunas uolucres in uertice harundo
terret fixa uetatque nouis considere in hortis.

Huc prius angustis eiecta cadauera cellis
conseruus uili portanda locabat in arca;
hoc miserae plebi stabat commune sepulcrum [3];
Pantolabo scurrae Nomentanoque nepoti.
Mille pedes in fronte, trecentos cippus [4] in agrum
hic dabat, heredes monumentum ne sequeretur [5].

Nunc licet Esquiliis habitare salubribus atque
aggere in aprico spatiari [6], quo modo tristes
albis informem spectabant ossibus agrum,
cum mihi [7] non tantum furesque feraeque suetae
hunc uexare locum curae sunt atque labori
quantum carminibus quae [8] uersant atque uenenis
humanos animos: has nullo perdere possum
nec prohibere modo, simul ac uaga luna decorum
protulit os, quin ossa legant herbasque nocentis.

Vidi egomet nigra succinctam uadere palla
Canidiam pedibus nudis passoque capillo,
cum Sagana [9] maiore ululantem: pallor utrasque
fecerat horrendas adspectu. Scalpere terram
unguibus et pullam [10] diuellere mordicus [11] agnam
coeperunt; cruor in fossam confusus, ut inde
manis [12] elicerent [13] animas responsa daturas.
Lanea et effigies erat, altera cerea: maior
lanea, quae poenis conpesceret inferiorem;
cerea suppliciter stabat, seruilibus ut quae
iam peritura modis. Hecaten [14] uocat altera, saeuam
altera Tisiphonen [15]: serpentes atque uideres
infernas errare canes [16] lunamque rubentem,
ne foret his testis, post magna latere sepulcra.
Mentior [17] at siquid, merdis caput [18] inquiner [19] albis
coruorum atque in me ueniat mictum [20] atque cacatum
Iulius [21] et fragilis Pediatia [22] furque Voranus.

Singula quid memorem, quo pacto alterna [23] loquentes
umbrae cum Sagana resonarint triste et acutum
utque lupi barbam uariae cum dente colubrae
abdiderint furtim terris et imagine cerea
largior arserit ignis et ut non testis inultus
horruerim uoces furiarum et facta duarum?
nam, displosa sonat quantum uesica, pepedi
diffissa nate [24] ficus; at illae currere in urbem.
Canidiae dentis, altum Saganae caliendrum [25]
excidere atque herbas atque incantata lacertis
uincula [26] cum magno risuque iocoque uideres.

[1] Equivale a “Incertus utrum scamnum faceret an Priapum” (interrogativa indirecta doble).

[2] Ruber palus: designa al falo miniado, con el que se suele representar a Príapo.

[3] Commune sepulcrum: sepultura poseída en común, propiedad de una asociación. Mecenas hizo construir los jardines (cf. noui horti, v. 7) sobre un antiguo cementerio situado en el Esquilino.

[4] Cippus, i: columna funeraria en la que figuraban las dimensiones del terreno: in fronte (anchura) in agrum (profundidad).

[5] heredes monumentum ne sequeretur : hace referencia a la fórmula con la que se indica que el suelo de una tumba no puede ser vendido con el resto de la herencia; se solía poner en abreviaturas: H(oc) M(onumentum) H(eredem) N(on) S(equetur).

[6] aggere in aprico spatiari : pasearse por el talud soleado (se refiere a las defensas contruídas por Servio Tulio y ampliadas por Tarquino el Soberbio para proteger Roma entre el Esquilino y el Quirinal).

[7] Mihi…curae atque labori sunt : doble dativo.

[8] Su antecedente sobreentendido es sagae (brujas).

[9] Canidia y Sagana son dos brujas mencionadas por Horacio en otras ocasiones, como, por ejemplo, en el quinto epodo (v.15 y 25).

[10] Pullam = nigram.

[11] Mordicus : mordiendo, con los dientes. (Fig. obstinadamente).

[12] Manes, ium: manes, almas de los muertos.

[13] Elicio, is, ere, cui, citum: hacer salir, atraer.

[14] Hecate: divinidad presentada por los griegos con tres rostros o con tres cuerpos. Para los romanos era una diosa lunar e infernal, confundida con Diana y Proserpina. Presidía las prácticas mágicas.

[15] Tisifone: una de las tres Furias.

[16] Infernas canes: las perras del infierno que acompañan a las Furias.

[17] Mentior, iri, ir, itus sum: (aquí es tr.) decir algo con mentira.

[18] Caput: acusativo de relación

[19] Inquino, as, are, avi, atum: manchar.

[20] Mictumcacatum: supinos con verbo de movimiento.

[21] Personaje desconocido.

[22] Feminización de Pediatius, con la que se designa, sin duda, un pedófilo de sexo ambiguo.

[23] Alterna (adv.) alternativamente; alterna loqui: dialogar

[24] Natis, is: nalga.

[25] Caliendrum, i: adorno de cabeza, una especie de peluca alta.

[26] Incantata uincula: bandas de lana de colores variados que rodeaban las figurillas utilizadas en las ceremonias de encantamiento; representaban los lazos que debía unir a los amantes.

Nadie está contento con su suerte

Horacio, Sátiras I, 1

Qui [1] fit, Maecenas, ut nemo, quam sibi sortem [2]
seu ratio dederit seu fors obiecerit, illa
contentus uiuat, laudet diuersa sequentis?
« O fortunati mercatores [3] ! » grauis annis
miles ait, multo iam fractus membra labore.
Contra mercator nauim [4] iactantibus Austris:
« Militia est potior. Quid enim? concurritur: horae
momento cita mors uenit aut uictoria laeta.»
Agricolam laudat iuris legumque peritus,
sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat [5];
ille, datis uadibus [6] qui rure extractus in urbem est,
solos felicis uiuentis clamat in urbe.
Cetera de genere hoc, adeo sunt multa, loquacem
delassare ualent Fabium [7]. Ne te morer, audi,
quo rem deducam. Siquis deus « En ego » dicat
« iam faciam quod uoltis: eris tu, qui modo miles,
mercator; tu, consultus modo, rusticus. Hinc uos,
uos hinc mutatis discedite partibus. Heia,
quid statis? » nolint ; atqui licet esse beatis [8].
Quid causae est, merito quin [9] illis Iuppiter ambas
iratus buccas inflet neque se fore posthac
tam facilem dicat, uotis ut praebeat aurem?
Praeterea, ne sic, ut qui iocularia [10] ridens,
Percurram (quamquam ridentem dicere uerum
quid uetat? ut pueris olim dant crustula [11] blandi
doctores, elementa uelint ut discere prima),
sed tamen amoto quaeramus seria ludo:
ille, grauem duro terram qui uertit aratro,
perfidus hic caupo [12], miles nautaeque, per omne
audaces mare qui currunt, hac mente laborem
sese ferre, senes ut in otia tuta recedant,
aiunt, cum sibi sint congesta [13] cibaria: sicut
paruola (nam exemplo est) magni formica laboris
ore trahit quodcumque potest atque addit aceruo
quem struit, haud ignara ac non incauta futuri.
Quae, simul inuersum contristat Aquarius annum [14],
non usquam prorepit [15] et illis utitur ante
quaesitis sapiens, cum te neque feruidus aestus
demoueat lucro neque hiems, ignis, mare, ferrum,
nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter.
Quid iuuat inmensum te argenti pondus et auri
furtim defossa timidum deponere terra?
« Quod, si conminuas, uilem redigatur ad assem. »
At ni id fit, quid habet pulcri constructus aceruus?
Milia frumenti tua triuerit area centum,
non tuus hoc capiet uenter plus ac meus, ut, si
reticulum panis uenalis [16] inter onusto
forte uehas umero, nihilo plus accipias quam
qui nil portarit. Vel dic, quid referat intra
naturae finis uiuenti, iugera centum an
mille aret?  « At suauest ex magno tollere aceruo. »
Dum ex paruo nobis tantundem haurire relinquas,
cur tua plus laudes cumeris[17] granaria nostris?
ut tibi si sit opus liquidi non amplius urna
uel cyatho et dicas :  « Magno de flumine mallem
quam ex hoc fonticulo tantundem sumere. » Eo fit,
plenior ut siquos [18] delectet copia iusto,
cum ripa simul auolsos ferat Aufidus [19] acer.
At qui tantuli eget [20] quantost opus, is neque limo
turbatam haurit aquam neque uitam amittit in undis.
Vt bona pars hominum decepta cupidine falso
« Nil satis est », inquit, « quia tanti quantum habeas sis »,
quid facias illi? iubeas miserum esse, libenter
quatenus [21] id facit: ut quidam memoratur Athenis
sordidus ac diues, populi contemnere uoces
sic solitus: « Populus me sibilat, at mihi plaudo
ipse domi, simul ac nummos contemplor in arca. »
Tantalus a labris sitiens fugientia captat
flumina. Quid rides? mutato nomine de te
fabula narratur: congestis undique saccis
indormis inhians [22], et tamquam parcere sacris
cogeris aut pictis tamquam gaudere tabellis.
Nescis quo ualeat nummus, quem praebeat usum?
panis ematur, holus [23], uini sextarius, adde
quis [24] humana sibi doleat natura negatis.
An uigilare metu exanimem, noctesque diesque
formidare malos fures, incendia, seruos,
ne te conpilent [25] fugientes, hoc iuuat? horum
semper ego optarem pauperrimus esse bonorum.
At si condoluit temptatum frigore corpus
aut alius casus lecto te adflixit, habes qui
adsideat, fomenta paret, medicum roget, ut te
suscitet ac reddat gnatis carisque propinquis?
Non uxor saluum te uolt, non filius, omnes
uicini oderunt, noti, pueri atque puellae.
Miraris, cum tu argento post omnia ponas [26],
si nemo praestet, quem non merearis, amorem?
an si cognatos, nullo natura labore
quos tibi dat, retinere uelis seruareque amicos,
infelix operam perdas, ut siquis asellum
in Campo doceat parentem [27] currere frenis?
Denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus,
pauperiem metuas minus et finire laborem
incipias, parto quod auebas [28], ne facias quod
Vmmidius [29] quidam. Non longa est fabula: diues
ut metiretur [30] nummos, ita sordidus, ut se
non umquam seruo melius uestiret, ad usque
supremum tempus, ne se penuria uictus
opprimeret, metuebat; at hunc liberta securi [31]
diuisit medium, fortissima Tyndaridarum.
« Quid mi igitur suades? ut uiuam Naeuius [32], aut sic
ut Nomentanus [33]? » Pergis pugnantia secum
frontibus aduersis conponere: non ego, auarum
cum ueto, te fieri uappam [34] iubeo ac nebulonem [35].
Est inter Tanain quiddam socerumque Viselli:
est modus in rebus, sunt certi denique fines,
quos ultra citraque nequit consistere rectum.
Illuc unde abii redeo, qui nemo, ut auarus,
se probet ac potius laudet diuersa sequentis,
quodque aliena capella gerat distentius uber,
tabescat [36], neque se maiori pauperiorum
turbae conparet, hunc atque hunc superare laboret.
Sic festinanti semper locupletior obstat,
ut, cum carceribus [37] missos rapit ungula [38] currus,
instat equis auriga suos uincentibus, illum
praeteritum temnens [39] extremos inter euntem.
Inde fit ut raro, qui se uixisse beatum
dicat et exacto contentus tempore uita
cedat uti conuiua satur [40], reperire queamus.
Iam satis est : ne me Crispini [41] scrinia lippi [42]
conpilasse putes, uerbum non amplius addam.

 

[1] Qui fit ut : ¿Cómo sucede que…? (Qui: antiguo ablativo empleado como adverbio, significa ¿cómo?)
[2] Sortem: es el antecedente, atraído por el relativo dentro de la subordinada, concordando con el también en caso
[3] El término mercator designa al negociante dedicado al comercio marítimo, como lo confirma la presencia de las palabras navim (v. 6)  y  nautae (v. 29)
[4] Nauim : acusativo singular
[5] Ostia pulsare: llamar a la puerta
[6] Varem dare: presentar un fiador. (El agricultor se ha arruinado por presentarse como fiador y debe abandonar su tierra9
[7] Q. Fabius Maximus, filosofo estoico, autor de tratados de moral largos y difusos
[8] Licet eos ese beatos
[9] Quid causae est quin: ¿Qué incoveniente hay en que?, ¿Por qué no?
[10] Jocularia, um:  bromas, chanzas
[11] Crustulum, i : golosinas
[12] Caupo, onis : posadero, tabernero
[13] Congero, is, ere, gessi, gestum : acumular
[14] Annus inversus: se refiere al solsticio de invierno, momento en que el año astronómico “se vuelve”
[15] Prorepo,is, ere, repsi, reptum: avanzar arrastrándose
[16] Venalis, e: esclavo para vender
[17] Cumera, ae (cumerum, i) : arcón (para guardar cereales)
[18] Siquos (=si aliquos)
[19] Aufidus : río de Apulia
[20] Egeo, es, ere, ui  (con genitivo) : necesitar de
[21] Quatenus : en la medida en que
[22] Inhio, as, are, avi,atum :  tener la boca abierta (por avidez de algo)
[23] Holus, eris: verdura, hortaliza
[24] Quis: forma antigua de quibus
[25] Compilo, as, are : robar saquear
[26] Postpono,es, ere, posui, positum: aliquid alicui rei p. sacrificar algo a algo
[27] Parentem: (part. de pareo, es, ere, ui, itum) : obediente, sometido
[28] Aueo, es, ere : desear vivamente
[29] Personaje desconocido
[30] Nummos m. : medir el dinero (con el modio), ser muy rico
[31] Securis, is : hacha
[32] Naeuius: personje que merece el calificativo de sordidus
[33] Nomentanus: lo contrario del anterior, gourmet y derrochador
[34] Vappa, ae: vino desvirtuado, (referido a personas: bribón, granuja)
[35] Nebulo, onis: canalla
[36] Tabesco, is, ere, bui : consumirse de envidia
[37] Carcer, eris: recinto del circo donde se encerraba a los caballos
[38] Ungula, ae :  (aquí: caballo)
[39] Temno, is, ere : despreciar
[40] Reminiscencia de Lucrecio (III, 935: Cur non, ut plenus uitae conuiuia, recedis)
[41] Plotius Crispinus: filósofo estoico. Charlatan como Fabius (n. 7)
[42] Lippus, a, um : legañoso