Immortalia ne esperes

Horacio, Odas, IV, 7      

oda IV 7 comentario

Diffugere[1] nives[2], redeunt iam gramina campis                               1
arboribusque comae;
mutat terra vices[3], et decrescentia ripas
flumina praetereunt[4];
Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet                                 5
ducere nuda choros.
inmortalia ne speres[5], monet annus et almum
quae rapit hora diem[6]:
frigora mitescunt Zephyris, ver proterit aestas
interitura[7] simul[8]                                                                             10
pomifer autumnus fruges effuderit, et mox
bruma recurrit iners.
damna tamen celeres reparant caelestia lunae[9];
nos ubi decidimus[10]
quo pius Aeneas, quo Tullus dives et Ancus,                                      15
pulvis et umbra sumus.
quis scit an adiciant hodiernae crastina summae
tempora di superi?
cuncta manus avidas fugient heredis, amico[11]
quae dederis animo.                                                                           20
cum semel occideris et de te splendida Minos[12]
fecerit arbitria,
non, Torquate, genus, non te facundia, non te
restituet pietas ;
infernis neque enim tenebris Diana pudicum                                      25
liberat Hippolytum,
nec Lethaea valet Theseus abrumpere caro
vincula Perithoo.

 

[1] Diffugēre = diffugerunt, segunda forma del perfecto, (no confundir con el infinitivo: diffugĕre)
[2] Ver el comienzo de la Oda I, 4 : Solvitur acris hiems.
[3] Mutat terra vices: la tierra se renueva. vices: vicis –is significa, entre otras cosas: vez, vuelta, estado, aspecto.
[4] Ripas flumina praeterunt: los ríos corren a lo largo de las riberas
[5] Inmortalia ne esperes: el invierno se aleja pero volverá, la luna se apaga y se vuelve a encender, pero el hombre carece de esa virtud del resurgimiento
[6] Ordenar este párrafo: annus et hora quae rapit almum diem monet ne speres inmortalia
[7] interitura: participio futuro del verbo intereo. Se traduce “que está por morir”, “a punto de morir”. Como todo participio, es un adjetivo verbal que modifica al sustantivo (aestas en este caso).
[8] simul: equivale a simul ac (“en cuanto…”, “una vez que…”), encabeza una proposición subordinada temporal y se construye con el modo indicativo. Lo mismo vale para cum semel (v. 21).
[9] Ver Catulo, 5,4: Soles occidere et redire possunt
[10] Decido, is, ere, cidi : (poet) perecer
[11] Amico animo: con los sentimientos de un amigo ( con un corazón de amigo)
[12] Minos, ois: rey de Creta, uno de los jueces de los infiernos

Aureus ramus

…latet arbore opaca
aureus et foliis et lento uimine ramus,
Iunoni infernae dictus sacer; hunc tegit omnis
lucus et obscuris claudunt conuallibus umbrae.
sed non ante datur telluris operta subire
auricomos quam quis decerpserit arbore fetus.
hoc sibi pulchra suum ferri Proserpina munus
instituit…

Eneida, VI, 136, 143

Prudentia

Juvenal, Sátira X, 346 -366 

Lo mejor es no pedirles nada a los dioses, que saben muy bien lo que a los hombres les conviene. Pero de pedirles algo,  el consejo del satírico es rogarles “una mente sana en un cuerpo sano”, un espíritu libre del miedo a la muerte y de las pasiones humanas, la “apátheia” del sabio estoico, algo que el hombre mismo puede procurarse practicando la virtud y despreciando como Demócrito los caprichos de la Fortuna. (Juvenal, Sátiras, edición bilingüe de Rosario Cortés Tovar, Cátedra. Pag. 443)

nil ergo optabunt homines? si consilium uis,
permittes ipsis expendere [1] numinibus quid
conueniat nobis rebusque sit utile nostris;
nam pro iucundis aptissima quaeque dabunt di.
carior est illis homo quam sibi. nos animorum
inpulsu et caeca magnaque cupidine ducti
coniugium petimus partumque uxoris, at illis
notum qui pueri qualisque futura sit uxor.
ut tamen et poscas aliquid uoueasque sacellis [2]
exta [3] et candiduli [4] diuina tomacula [5] porci,
orandum est ut sit mens sana in corpore sano [6].
fortem posce animum mortis terrore carentem,
qui spatium uitae extremum inter munera ponat
naturae, qui ferre queat quoscumque labores,
nesciat irasci, cupiat nihil et potiores
Herculis [7] aerumnas [8] credat saeuosque labores
et uenere et cenis et pluma Sardanapalli [9].
monstro quod ipse tibi possis dare; semita certe
tranquillae per uirtutem patet unica uitae.
nullum numen habes, si sit prudentia [10]: nos te,
nos facimus, Fortuna, deam caeloque locamus.

 

[1] Expendo, ere, di, sum : apreciar, juzgar
[2] Sacellum ,i (dim. de sacrum): pequeño santuario
[3] exta, orum : vísceras
[4] Candidulus, a, um (dim. de candidus)
[5] Tomaculum, i (= tomacina, ae) : salchicha
[6] Mens sana in corpore sano : una de las máximas latinas más celebres, situada aquí en su contexto original
[7] Hércules es un modelo para los estoicos por su capacidad de sufrimiento
[8] Aerumna, ae : dolor, desgracia
[9] En contraposición a Hércules, el rey asirio Sardanápalo es modelo de molicie y sensualidad
[10] Prudentia, ae (etimológicamente de pro-videntia) : sabiduría

Paupertas et luxuria

Juvenal, Sátira VI, (286- 313)

La pobreza y el duro trabajo doméstico mantenían firme la castidad de las mujeres latinas, mientras sus maridos defendían la ciudad de la amenaza de Aníbal. Pero después, el ocio traído por la larga paz y el lujo importado a Roma de las provincias del Este han quebrado la moral tradicional. Las mujeres borrachas no se controlan y se entregan a vergonzosas orgías. En estas condiciones muestran su irreverencia  hacia la religión tradicional. (Juvenal, Sátiras, edición bilingüe de Rosario Cortés Tovar, Cátedra)

unde haec monstra tamen uel quo de fonte requiris?
praestabat [1] castas humilis fortuna Latinas
quondam, nec uitiis contingi parua sinebant
tecta labor somnique breues et uellere [2] Tusco [3]
uexatae duraeque manus ac proximus urbi
Hannibal et stantes Collina turre mariti.
nunc patimur longae pacis mala, saeuior armis
luxuria incubuit uictumque ulciscitur orbem.
nullum crimen abest facinusque libidinis ex quo
paupertas [4] Romana perit. hinc fluxit ad istos
et Sybaris colles, hinc et Rhodos et Miletos
atque coronatum et petulans madidumque Tarentum.
prima peregrinos obscena pecunia mores
intulit, et turpi fregerunt [5] saecula luxu
diuitiae molles. quid enim uenus ebria curat?
inguinis et capitis quae sint discrimina nescit
grandia quae mediis iam noctibus ostrea mordet,
cum perfusa mero spumant unguenta Falerno,
cum bibitur concha [6], cum iam uertigine [7] tectum
ambulat et geminis exsurgit mensa lucernis.
i nunc et dubita qua sorbeat aera sanna [8]
Maura, Pudicitiae [9] ueterem cum praeterit aram,
Tullia quid dicat, notae collactea [10] Maurae.
noctibus hic ponunt lecticas, micturiunt [11] hic
effigiemque deae longis siphonibus [12] implent
inque uices [13] equitan t[14] ac Luna teste mouentur,
inde domos abeunt: tu calcas [15] luce reuersa
coniugis urinam magnos uisurus amicos.

 

[1] Praesto,as, are, stiti, statum: Tr. asegurar,  garantizar (con adj. atributivo) . praestabat castas Latinas : aseguraba la castidad de las latinas
[2] Vellus, eris: lana
[3] Tuscus, a, um : etrusco
[4] Paupertas: escasez de medios, frugalidad
[5] Frango, is, ere, fregi, fractum: romper
[6] Concha: vaso grande en forma de concha
[7] Vertigo, inis: movimiento de rotación, giro, vuelta
[8] Sanna, ae: mueca burlona
[9] Pudicitia: diosa del pudor
[10] Collactea, ae : hermana de leche
[11] Micturio, is, ire : tener ganas de orinar
[12] Sipho, onis: sifón, bomba de incendios
[13] In vices: alternativamente
[14] Equito, as, are, aui, atum : cabalgar (sentido obsceno)
[15] Calco, as, are, aui, atum : pisar

La vejez

Juvenal, Satira X, 188-209

‘Da spatium uitae, multos da, Iuppiter, annos ’.
hoc recto uoltu[1], solum hoc, et pallidus optas.
sed quam continuis et quantis longa senectus
plena malis! deformem et taetrum ante omnia uultum[2]
dissimilemque sui, deformem pro cute pellem [3]
pendentisque genas et talis aspice rugas
quales, umbriferos ubi pandit Thabraca[4] saltus,
in uetula scalpit[5] iam mater simia bucca.
plurima sunt iuuenum discrimina[6], pulchrior ille
hoc atque ille alio, multum hic robustior illo.
una senum facies: cum uoce trementia membra
et iam leue[7] caput madidique[8] infantia nasi;
frangendus misero gingiua panis inermi[9].
usque adeo grauis uxori natisque sibique,
ut captatori[10] moueat fastidia Cosso.
non eadem uini atque cibi torpente palato
gaudia ; nam coitus iam longa obliuio, uel si
coneris, iacet exiguus cum ramice[11] neruus[12]
et, quamuis tota palpetur nocte, iacebit.
anne aliquid sperare potest haec inguinis aegri
canities? quid quod merito[13] suspecta libido est
quae uenerem adfectat sine uiribus?

 

[1] Recto uultu: aperte, non clam; hoc enim orare non pudet
[2] Vultum, pellem, genas, rugas… dependen de aspice
[3] Pro cute pellem: loco tenerae cutis, jam pellem senio rugosam et asperam
[4] Tábraca está en la costa de Numidia, en el norte de Africa. Herodoto nos da testimonio de los bosques y monos de la zona.
[5] Scalpo , is, ere, scalpsi, scalptum : rascar
[6] Plurima sunt juuenum discrimina: uaria et multiplex est in juuenibus species et formae gloria: at senum una et communis est ómnium deformitas
[7] Leue (de lēvis, e) : liso, sin pelo. Leue caput: calvo
[8] Madidus, a, um : húmedo, mojado
[9] Inermi: carenti dentibus quae sunt hominis arma
[10] Captator, oris: cazador de testamentos
[11] Ramex, icis: hernia
[12] Neruus, i : (aquí, miembro viri)
[13] Merito: con razón, merecidamente