Migraciones

Seneca – Ad Helviam matrem – De Consolatione

VI. 2 «Carere [1] patria intolerabile est.» Aspice agedum [2] hanc frequentiam [3], cui uix urbis inmensae tecta sufficiunt: maxima pars istius turbae patria caret. Ex municipiis et coloniis suis, ex toto denique orbe terrarum confluxerunt. Alios adduxit ambitio, alios necessitas officii publici, alios imposita legatio, alios luxuria opportunum et opulentum uitiis locum quaerens, alios liberalium studiorum cupiditas, alios spectacula; quosdam traxit amicitia, quosdam industria [4] laxam ostendendae uirtuti nancta [5] materiam; quidam uenalem formam attulerunt, quidam uenalem eloquentiam. 3 Nullum non [6] hominum genus concucurrit in urbem et uirtutibus et uitiis magna pretia ponentem. Iube [7] istos omnes ad nomen citari et «unde domo» quisque sit quaere: uidebis maiorem partem esse quae, relictis sedibus suis, uenerit in maximam quidem ac pulcherrimam urbem, non tamen suam. 4 Deinde ab hac ciuitate discede, quae ueluti communis [8] potest dici ; omnes urbes circumi [9]: nulla non magnam partem peregrinae multitudinis habet. Transi [10] ab iis quarum amoena positio et opportunitas regionis plures allicit [11] ; deserta loca et asperrimas insulas, Sciathum et Seriphum, Gyaram [12] et Cossuran [13], percense [14]: nullum inuenies exsilium in quo non aliquis animi causa moretur. 5 Quid tam nudum inueniri potest, quid tam abruptum undique quam hoc saxum [15]? Quid ad copias respicienti ieiunius? Quid ad homines inmansuetius? Quid ad ipsum loci situm horridius? Quid ad caeli [16] naturam intemperantius? Plures tamen hic peregrini quam ciues consistunt. Vsque eo ergo commutatio ipsa locorum grauis non est, ut hic quoque locus a patria quosdam abduxerit. 6 Inuenio qui dicant inesse naturalem quandam inritationem [17] animis commutandi sedes et transferendi domicilia : mobilis enim et inquieta homini mens data est ; nusquam [18] se tenet, spargitur [19], et cogitationes suas in omnia nota atque ignota dimittit, uaga et quietis impatiens [20] et nouitate rerum laetissima (…)

VII. 1 (…) uidebis gentes populosque uniuersos mutasse sedem. Quid sibi uolunt in mediis barbarorum regionibus Graecae urbes? Quid inter Indos Persasque Macedonicus sermo? Scythia et totus ille ferarum indomitarumque gentium tractus [21] ciuitates Achaiae Ponticis inpositas litoribus ostentat: non perpetuae hiemis saeuitia, non hominum ingenia [22] ad similitudinem caeli sui horrentia transferentibus domos suas obstiterunt. 2 Atheniensis in Asia turba est; Miletus quinque et septuaginta urbium populum [23] in diuersa effudit; totum Italiae latus quod infero mari alluitur [24] maior Graecia fuit (…) 3 Per inuia, per incognita uersauit se humana leuitas. Liberos coniugesque et graues senio [25] parentes traxerunt. Alii, longo errore [26] iactati, non iudicio elegerunt locum, sed lassitudine proximum occupauerunt; alii armis sibi ius in aliena terra fecerunt. Quasdam gentes, cum ignota peterent, mare hausit [27]; quaedam ibi consederunt, ubi illas [28] rerum omnium inopia deposuit. 4 Nec omnibus eadem causa relinquendi quaerendique patriam fuit: alios excidia [29] urbium suarum hostilibus armis elapsos [30] in aliena, spoliatos suis, expulerunt [31]; alios domestica seditio summouit; alios nimia [32] superfluentis populi frequentia ad exonerandas [33] uires emisit; alios pestilentia aut frequentes terrarum hiatus aut aliqua intoleranda infelicis soli uitia eiecerunt; quosdam fertilis orae et in maius [34] laudatae fama corrupit. 5 Alios alia causa exciuit domibus suis; illud utique manifestum est, nihil eodem loco mansisse quo genitum est. Adsiduus generis humani discursus [35] est; cotidie aliquid in tam magno orbe mutatur: noua urbium fundamenta iaciuntur, noua gentium nomina, extinctis prioribus aut in accessionem ualidioris conuersis oriuntur. Omnes autem istae populorum transportationes quid aliud quam publica exilia sunt? (…) 7 Romanum imperium nempe [36] auctorem exulem respicit, quem profugum, capta patria, exiguas reliquias trahentem, necessitas et uictoris metus longinqua [37] quaerentem in Italiam detulit. Hic deinde populus quot colonias in omnem prouinciam misit! Vbicumque uicit Romanus, habitat. Ad hanc commutationem locorum libentes nomina dabant [38], et relictis aris suis, trans maria sequebatur colonos senex (…) 10 Vix denique inuenies ullam terram quam etiamnunc indigenae colant. Permixta omnia et insiticia [39] sunt. Alius alii [40] successit: hic concupiuit quod illi fastidio fuit [41]; ille unde expulerat eiectus est. Ita fato placuit, nullius rei eodem semper loco stare fortunam.

 

[1] Careo, es, ere, ui, iturus: estar alejado, estar ausente. Séneca está desterrado
[2] Equivale a age (imperat. de ago) : ¡ea!, ¡vamos!, ¡ea, pues!
[3] Frecuentia, ae : concurrencia, afluencia, multitud
[4] Industria, ae : habilidad, destreza, ingenio
[5] Participio pasado de nanciscor: alcanzar, encontrar, conseguir
[6] Nullus non : todos
[7] Comienza una serie de imperativos: iube, quaere, discede, circumi, transi, percense
[8] Común, con el sentido de universal, de todos
[9] Circumeo: recorrer, visitar
[10] Transeo: pasar de un sitio a otro
[11] Allicio : atraer
[12] Sciathus, Seriphos, Gyara: islas Cicladas
[13] Cossura: isla entre Sicilia y Africa
[14] Percenseo : pasar revista, examinar
[15] Córcega, lugar donde está desterrado Séneca
[16] Caelum , i: atmósfera, clima temperatura
[17] Irritatio, onis : estímulo, aguijón
[18] Nusquam: en ningún lugar
[19] Spargo: esparcir, diseminar
[20] Impatiens: incapaz de soportat (con genit.)
[21] Tractus, us: lugar, región, zona, comarca, país
[22] Ingenium, i : índole, temperamento, carácter, condición (moral o intelectual)
[23] Populus, i : población, habitantes
[24] Alluo: bañar, mojar
[25] Senium, ii : edad avanzada, vejez
[26] Error, oris : acción de andar errante
[27] Haurio: hacer desaparecer, matar
[28] Illas, se refiere a gentes
[29] Excidium,i : caída, ruina, destrucción
[30] Elabor: deslizarse
[31] Expello, is, ere, puli, pulsum: empujar fuera de, expulsar
[32] Nimius, a, um : excesivo
[33] Exonero : descargar
[34] In maius laudare : alabar exageradamente
[35] Discursus, us : acción de ir de aquí para allá
[36] Nempe: ¿no es cierto que? (se afirma algo y al mismo tiempo se solicita confirmación)
[37] Longinqua (neutro plural): las zonas más alejadas
[38] Dare nomem: enrolarse, alistarse (en el ejército)
[39] Insiticius, a, um : insertado, intercalado
[40] Alii: dativo de alius, a, ud
[41] Doble dativo con el verbo sum

Aretusa

 

Alfeo es el nombre del rio más largo del Peloponeso y de su dios;  se enamoró de la ninfa Aretusa cuando ésta se bañaba en sus aguas, pero no logró estrecharla entres sus brazos y la joven llegó en su huida hasta Sicilia. Allí, en la isla de Ortigia, a la entrada de la bahía de Siracusa, fue convertida por Artemis (Diana) en la fuente que lleva su nombre. Alfeo no desistió en su empeño. Siguió corriendo por debajo del mar hasta llegar a Ortigia y allí mezcló sus aguas con la fuente

Ovidio. Metamorfosis, V, 572 – 641

Exigit alma Ceres, nata secura recepta [1],
Quae tibi causa fugae, cur sis, Arethusa, sacer fons.
Conticuere undae, quarum dea sustulit alto
Fonte caput uiridesque manu siccata capillos               575
Fluminis Elei ueteres narrauit amores.
“Pars ego nympharum, quae sunt in Achaide [2]” dixit
“Vna fui; nec me studiosius altera saltus
Legit [3]nec posuit studiosius altera casses [4].
Sed quamuis formae [5] numquam mihi fama petita est,               580
Quamuis fortis eram, formosae nomen habebam.
Nec mea me facies nimium laudata iuuabat ;
Quaque aliae gaudere solent, ego rustica dote
Corporis erubui crimenque placere putaui.
Lassa reuertebar, memini, Stymphalide [6] silua;               585
Aestus erat, magnumque labor geminauerat aestum.
Inuenio sine uertice [7] aquas, sine murmure euntes,
Perspicuas [8] ad humum, per quas numerabilis [9] alte [10]
Calculus [11] omnis erat, quas tu uix ire putares.
Cana salicta [12] dabant nutritaque populus [13] unda               590
Sponte sua natas ripis decliuibus umbras.
Accessi primumque pedis uestigia [14] tinxi,
Poplite [15] deinde tenus; neque eo contenta, recingor [16]
Molliaque impono salici uelamina curuae
Nudaque mergor aquis. Quas dum ferioque trahoque               595
Mille modis labens excussaque [17] bracchia iacto,
Nescio quod medio sensi sub gurgite murmur
Territaque insisto [18] propioris margine fontis.
«Quo properas, Arethusa?» suis Alpheos [19] ab undis
«Quo properas?» iterum rauco mihi dixerat ore.                600
Sicut eram, fugio sine uestibus; altera uestes
Ripa meas habuit; tanto magis instat et ardet,
Et quia nuda fui, sum uisa paratior illi.
Sic ego currebam, sic me ferus ille premebat
Vt fugere accipitrem [20] penna trepidante [21] columbae,               605
Vt solet accipiter trepidas [22]  urguere columbas.
Vsque sub Orchomenon [23] Psophidaque [24] Cyllenenque [25]
Maenaliosque [26] sinus [27] gelidumque Erymanthon [28] et Elin
Currere sustinui ; nec me uelocior ille;
Sed tolerare diu cursus ego, uiribus inpar,               610
Non poteram ; longi patiens [29] erat ille laboris.
Per tamen et campos, per opertos [30] arbore montes,
Saxa quoque et rupes et, qua uia nulla, cucurri.
Sol erat a tergo; uidi praecedere longam
Ante pedes umbram, nisi si timor illa uidebat;               615
Sed certe sonitusque pedum terrebat et ingens
Crinalis uittas [31] adflabat anhelitus oris.
Fessa labore fugae «fer opem [32], deprendimur [33],» inquam
«Armigerae, Diana, tuae, cui saepe dedisti
Ferre tuos arcus inclusaque tela pharetra! [34]»               620
Mota dea est spissisque [35] ferens e nubibus unam
Me super iniecit. Lustrat [36] caligine tectam
Amnis et ignarus circum caua nubila [37] quaerit
Bisque locum, quo me dea texerat, inscius ambit [38]
Et bis «io Arethusa,  io Arethusa!» uocauit .              625
Quid mihi tunc animi [39] miserae fuit? anne quod agnae est,
Si qua lupos audit circum stabula alta frementes,
Aut lepori [40], qui uepre [41] latens hostilia cernit
Ora canum nullosque audet dare corpore motus?
Non tamen abscedit; neque enim uestigia cernit               630
Longius ulla pedum; seruat nubemque locumque.
Occupat obsessos sudor mihi frigidus artus
Caeruleaeque [42] cadunt toto de corpore guttae ;
Quaque pedem moui, manat lacus eque capillis
Ros cadit et citius, quam nunc tibi facta renarro,               635
In latices mutor. Sed enim cognoscit amatas
Amnis aquas positoque [43] uiri, quod sumpserat, ore
Vertitur in proprias, ut se mihi misceat, undas.
Delia [44] rupit humum caecisque ego mersa cauernis
Aduehor [45] Ortygiam [46], quae me, cognomine diuae               640
Grata mihi, superas eduxit prima sub auras.”

[1] Se refiere a la recuperación de su hija Perséfone que había sido raptada por Hades
[2] Achais, idis : Acaya
[3] Saltus legere: recorrer los bosques
[4] Cassis, is : red, malla
[5] Forma, ae : hermosura
[6] Stymphalis, idis : de Stinfale (ciudad y lago de Arcadia)
[7] Vertex, icis : remolino
[8] Perspicuae aquae, : aguas cristalinas
[9] Numerabilis, e : que se puede contar
[10] Alte: profundamente
[11] Calculus, i : guijarro
[12] Salictum, i : saucedal, sauce (salix, icis)
[13] Populus, i (fem.): álamo
[14] Vestigium, i: planta (del pié)
[15] Poples, itis : corva
[16] Recingo : desceñir, soltar
[17] Excutio, ere, cussi, cussumsacudir, agitar
[18] Insisto : apoyarse en
[19] Alpheos = Alpheus
[20] Accipiter, tris : azor, gavilán, halcón, ave de presa
[21] Trepido, are, avi, atum : temblar
[22] Trepidus, a, um : tembloroso
[23] Orchomenos (us), i : ciudad de Arcadia
[24] Psophis, idis : ciudad de Arcadia
[25] Cyllene, es : montaña de Arcadia, en la que nació Hermes
[26] Adj. del Menalo, monte de Arcadia consagrado a Pan
[27] Sinus, us : valle formado por las montañas
[28] Erymanthus (thos), i : montaña de Arcadis, donde Hércules mató un jabalí monstruoso
[29] Patiens, ntis : que soporta, que sufre (con genitivo)
[30] Operio, ire, perui, pertum : cubrir de
[31] Vitta,ae : lazo, cinta
[32] Fer opem armigerae tuae : Socorre a la que lleva tus armas
[33] Deprendo: capturar, coger
[34] Pharetra, ae : aljaba, carcaj
[35] Spissus, a, um : espeso, denso, compacto
[36] Lustro, are, avi, atum : examinar con la vista
[37] Nubila, orum : nubes
[38] Ambio, ire, ivi, itum :  andar, girar alrededor
[39] Animi, complemento del pronombre interrogativo quid
[40] Lepus, oris : liebre
[41] Vepres, is (se usa generalmente el plural) : matorral espinoso, zarza
[42] Caeruleus, a, um : azul, azulado
[43] Deposito ore uiri : depuesto el rostro de hombre
[44] Diana
[45] Adveho : acarrear, transportar hacia
[46] Ortygia, ae : isla enfrente de Siracusa

Seneca, Ad Marciam de consolatione, XVII, 3

Videbis celebratissimum carminibus fontem [1] Arethusam, nitidissimi ac perlucidi ad imum [2] stagni [3], gelidissimas aquas profundentem [4], siue illas ibi primum nascentes inuenit, siue illapsum [5] terris flumen integrum subter [6] tot maria et a confusione peioris undae [7] seruatum [8] reddidit.

[1] Fons, fontis (m.) : fuente, manantial
[2] Ad imun: hasta el fondo
[3] Stagnum, i  (n.) : agua estancada, estanque, lago, laguna
[4] Profundentem: de profundo : hacer salir o brotar
[5] Illapsum : de illabor: penetrar en
[6] Preposición de acusativo: debajo de
[7] Unda, ae : agua
[8] Seruatum: de seruo: conservar