Novatadas

Erasmo de Rottterdam, De pueris statim ac liberaliter instituendis,
[[61,643]

Qui primum adeunt scholas publicas coguntur beanum [1] exuere, barbarae rei repertum est aeque barbarum uocabulum. Missus est adolescens ingenuus ad discendas arteis liberales. Verum quam illiberalibus contumeliis [2] initiatur! Primum macerant illi mentum [3]ueluti barbam derasuri [4] , ad id adhibetur lotium [5] aut si quid lotio foedius. Is liquor impingitur in os, nec licet expuere. Molestis ictibus detrahuntur cornua, scilicet, interdum coguntur multam aceti aut salis uim [6] ebibere, aut si quid aliud libuit effreni iuuenum petulantiae. Nam aggressuri ludum exigunt iusiurandum [7], illum omnibus imperatis pariturum. Tandem sublimem [8] rapiunt, et dorso quoties libuit arietant in postem. Has tam agrestes contumelias nonnunquam [9] excipit [10] febris, aut spinae dolor immedicabilis. Certe lusus insulsus exit in temulentum [11] conuiuium.

A talibus exordiis auspicantur [12] liberalium artium studia. Atqui talibus auspiciis initiari decuit carnificem [13], tortorem [14] aut lenonem [15] aut animae uenalis Carem [16] aut remigem [17], non puerum Musarum et Gratiarum sacris destinatum. Mirum est ad eum modum insanire [18] iuuenes liberalibus studiis deditos, sed magis mirum est haec a iuuentutis moderatoribus [19] approbari. Tam foedis tamque crudelibus ineptiis [20] praetexitur nomen consuetudinis, quasi malae rei consuetudo quicquam sit aliud quam error inueteratus [21], hoc maiore studio reuellendus, quod iam ad plures serpsit [22].

[1] beanus, palabra del latín medieval, formada a partir del francés medieval béjaune (bec-jaune); se empleaba en sentido peyorativo para designar al “nuevo” que los “antiguos” no aceptaban en su círculo hasta que no superase una ceremonia de iniciación
[2] contumelia, ae, ultraje, afrenta, injuria
[3] mentum, i, mentón, barbilla
[4] derado, ere, rasi, rasum, afeitar
[5] lotium, i, orina
[6] uis, uim, ui, Multam uim: gran cantidad
[7] iusiurandum, i, juramento
[8] Sublimis, e, suspendido en el aire
[9] nonnunquam, alguna vez, a veces
[10] excipio, (con acusativo) venir inmediatamente después, suceder
[11] temulentus, a, um, embriagado, ebrio
[12] auspicor, ari, atus sum, empezar, emprender
[13] carnifex, icis, verdugo
[14] tortor,oris, torturador
[15] leno, onis, alcahuete, comerciante de esclavas
[16] animae uenalis Carem,  mercenarios de Caria (car, caris, cario)
[17] remex, igis, remero
[18] insanio, ire, ibi, itum, ser un insensato, hacer locuras
[19] moderator, oris, director, maestro
[20] ineptia, ae, necedad, impertinencia
[21] inveteratus, a, um, antiguo, arraigado
[22] serpo, ere, psi, ptum, difundirse, extenderse

Maestros

Erasmo de Rottterdam, De pueris statim ac liberaliter instituendis,[54,533]

Sunt uero quidam tam inamoenis [1] moribus, ut nec ab uxoribus amari queant, toruo uultu, tetrico conuictu, irati uidentur etiam tum quum sunt propitii, nihil possunt blande dicere, uix etiam arridere [2] ridentibus, dicas plane Gratiis iratis natos. Hos uix idoneos iudico, quibus equos indomitos formandos committas, tantum abest [3] ut imbecillem ac pene lactantem aetatem illis prodendam existimem. At hoc hominum genus quidam uel maxime credunt admouendum [4] formandae primae aetati, dum toruitatem putant esse sanctitatem. Atqui non tuto [5] fronti creditur, sub illa tetrica persona [6] saepenumero [7] latent euiratissimi mores, nec inter pudicos commemorandum est ad quae dedecora [8] nonnunquam illi carnifices [9] terrore puerorum abutantur [10]. Ne parentes quidem recte possunt educare liberos, si tantum metuantur. Prima cura est amari, paulatim succedit non terror, sed liberalis quaedam reuerentia [11], quae plus habet ponderis quam metus.

Quam igitur belle prospicitur his pueris, qui uixdum quadrimi mittuntur in ludum literarium, ubi praesidet praeceptor ignotus, agrestis [12], ac moribus parum sobriis, interdum ne cerebri quidem sani, frequenter lunaticus, aut morbo comitiali [13] obnoxius [14], aut leprae, quam nunc uulgus scabiem gallicam [15] appellat. Neminem enim hodie tam abiectum, tam inutilem, tam nullius rei uidemus, quem uulgus non existimet idoneum moderando ludo literario. Atque illi se regnum nactos [16] rati [17], mirum [18] quam ferociant [19], quod habeant imperium, non in beluas, ut inquit Comicus, sed in eam aetatem quam oportebat omni lenitate [20] foueri. Dicas non esse scholam, sed carnificinam [21], praeter crepitum ferularum [22], praeter uirgarum [23] strepitum, praeter eiulatus [24] ac singultus [25], praeter atroces minas nihil illic auditur. Quid aliud hinc discant pueri quam odisse literas? Hoc odium ubi semel insedit teneris animis, etiam grandes facti abhorrent [26] a studiis.

[1] Inamoenus, a, um , desagradable
[2] Arrideo, sonreir (en respuesta)
[3] Tantum abest ut existimen, (exclamativo) ¡tan lejos estoy de considerar!
[4] Admoveo (con dativo), aplicar, emplear
[5] Tuto, (adverbio), con seguridad
[6] Persona, ae, máscara
[7] Saepenuero, (adverbio), a menudo
[8] Dedecus, oris, acción vergonzosa
[9] Carnifex, icis, verdugo, torturador
[10] Abutor, usar de (ablativo) para (ad con acusativo)
[11] Liberalis reuerentia, repeto espontáneo que se concede libremente
[12] Agrestis, inculto
[13] Morbus comitialis, epilepsia (enfermedad comicial, llamada así, porque, si se producía entre los asistentes una crisis epiléptica, no podía continuar la asamblea)
[14] Obnoxius, sometido, sujeto
[15] Scabies gallica, sífilis
[16] Nanciscor, sceris, sci, nactus sum, obtener
[17] Ratus, a, um, (participio de reor), habiendo pensando, creyendo
[18] Mirum quam, extraordinariamente
[19] Ferocio, ser violento, ensañarse
[20] Lenitas, atis, dulzura, suavidad
[21] Carnificina, ae, lugar de suplicio
[22] Ferula, ae, palmeta (para castigar a niños y esclavos)
[23] Virga, ae, vara, látigo
[24] Eiulatus, us, lamentaciones, quejas
[25] Singultus, us, sollozo
[26] Abhorreo (con ab+ablativo) tener aversión a